Skala opłat za kapłańską posługę budziła w nowożytnej Polsce stałe kontrowersje. Gdy napomnienia nie przynosiły rezultatów, zaczęto spisywać… oficjalne cenniki. Choć i one niekoniecznie były przestrzegane.
O tym, jak wielki problem w wiekach XVII czy XVIII stanowiła zachłanność kleru parafialnego pisało wielu historyków Kościoła i znawców epoki nowożytnej. Opinie panujące w temacie starałem się już podsumować w innym artykule.
Reklama
Na jego marginesie wspomniałem, że próby ograniczania monetarnych zapędów księży podejmowały władze świeckie i że postulat stworzenia wspólnego „taryfikatora” był dyskutowany nawet na Sejmie Czteroletnim (1788-1792). Zanim jednak do dzieła przystąpili posłowie i senatorowie, własne starania podejmowali biskupi, też zgorszeni pazernością podwładnych.
Diecezjalna taksa, czyli…
W XVIII stuleciu w różnych diecezjach wielokrotnie wprowadzano tak zwane taksy ofiar iura stolae, a więc ofiar za posługi religijne, w tym zwłaszcza za udzielanie sakramentów.
W uproszczeniu można je nazwać cennikami, bo też wymieniano w nich kwoty, jakie miały być pobierane za poszczególne czynności. Należy przy tym podkreślić, że były to cenniki „maksymalne”. Ogłaszano je bowiem po to, by powściągać tendencje księży do żądania wyższych opłat.
XVIII-wieczne taksy skrupulatnie przebadał nieżyjący już wykładowca Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ksiądz profesor Henryk Karbownik. Poszczególne „taryfikatory” różniły się zarówno szczegółowością, jak i poziomem cen. Wszystkie miały jednak zbieżny cel.
Reklama
Warto przyjrzeć się treści jednego z tych dokumentów. Taksa ogłoszona w diecezji poznańskiej w roku 1781 zawierała – bagatela – trzydzieści sześć różnych pozycji. A z uwagi na granice przedrozbiorowych prowincji kościelnych obowiązywała nie tylko w naczelnym mieście Wielkopolski, ale też w samej stołecznej Warszawie.
Jak rozumieć ceny z XVIII wieku?
Ceny w taksie podano w złotych polskich i groszach. Jeden złoty dzielił się, co ważne dla zrozumienia cen, nie na 100 lecz na 30 groszy.
Przeliczenie podanych kwot na dzisiejsze złotówki nastręcza pewnych trudności, ale można się w tym celu posłużyć metodą opracowaną przez Zbigniewa Żabińskiego – a więc porównaniem ceny koszyka dóbr potrzebnych do zapewnienia dziennego wyżywienia.
Zgodnie z rachunkiem 1 złoty polski z przełomu lat 70. i 80. XVIII wieku odpowiada w przybliżeniu 40 złotym w 2020 roku.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Cena za wykopanie grobu
Najwięcej uwagi w taksie z 1781 roku poświęcono pogrzebom. Nic dziwnego. Jak podkreśla chociażby Cezary Kuklo w Demografii Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, właśnie koszty pochówków rozpalały do czerwoności emocje naszych przodków.
U schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów nierzadkie były przypadki, gdy księża wprost odmawiali pogrzebu. „Z racji bezwzględnego egzekwowania przez kler wysokich opłat” zbiedniali chłopi byli zmuszeni chować swoich bliskich na dziko, „po lasach i polach”.
Reklama
Między innymi walce z tym zjawiskiem służyły taksy. I dlatego też często uwzględniano w nich status majątkowy zmarłych.
Cena samego pochówku w świetle poznańskiego „taryfikatora” miała wynosić:
| „Za pochowanie ciała w grobowcu pod kościołem” – 90 złotych polskich (3600 złotych w dzisiejszych pieniądzach) |
| „Pochowanie na cmentarzu osoby znacznej” – 3 złp (120 zł) |
| „Pochowanie innej osoby, mało znaczącej” – 1 złp (40 zł) |
Przy „kopaniu grobu dla dzieci” taksa zakładała obniżkę o 50%. Cena wynosiła więc 15 groszy (20 dzisiejszych złotych).
Kościelne usługi pogrzebowe
Szereg zróżnicowanych opłat wiązał się z dodatkowymi świadczeniami. Kosztowało bicie w dzwony, kosztowała msza ze śpiewem, każda lampa, świeca przy katafalku, głębszy niż standardowo grób. Poniżej kilka przykładów. W nawiasach ceny w dzisiejszych pieniądzach.
DZWONY
| „Jednorazowe dzwonienie trzema dzwonami” – 15 groszy (20 dzisiejszych złotych) |
| „Jednorazowe dzwonienie większy liczba niż trzy dzwony” – 20 gr (27 złotych) |
| „Dzwonienie wielkimi dzwonami potrzebującymi więcej ludzi” – 1 złp (40 złotych) |
| „W Warszawie z uwagi na większe wydatki należy płacić” – 3 złp (120 złotych) |
Reklama
PROCESJA
| „Procesja z domu żałoby do kościoła znajdującego się w innej miejscowości ze świecami w ręku i śpiewaniem psalmu Miserere” – 2 złote polskie (80 dzisiejszych złotych) |
| „Dla organisty za udział w procesji” – 15 gr (20 złotych) |
| „Procesja od furtki cmentarnej ze świeca i śpiewem psalmu Miserere” – 20 gr (27 złotych) |
| „Dla organisty za udział w procesji” – 10 gr (13 złotych) |
ŚPIEW I MUZYKA
| „Od prześpiewania konduktu przy samym pochowaniu lub egzekwiach w dzień rocznicy dla każdego księdza” – 1 złoty polski (40 złotych w dzisiejszych pieniądzach) |
| „Dla organisty biorącego udział w tej czynności” – 15 gr (20 złotych) |
| „Od prześpiewania trzech nokturnów z laudesami dla każdego księdza biorącego udział” – 3 złp (120 złotych) |
| „Dla organisty” – 1 złp 30 gr (60 złotych) |
| „Msza św. Śpiewana” – 2 złp (80 złotych) |
| „Msza św. śpiewana w chórze z diakonem i subdiakonem” – 12 złp (480 złotych) |
Reklama
ŚWIATŁO I OPRAWA
| „Za każdą świecę jarzącą się przy katafalku podczas Mszy świętej i konduktu” – 24 grosze (32 złote w dzisiejszych pieniądzach) |
| „Od woskowej świecy żółtej” – 15 gr (20 złotych) |
| „Od każdej lampy” – 4 gr (5 złotych) |
| „Za używanie całunu lub malowanego katafalku” – 6 gr (8 złotych) |
| „Za używanie w czasie pogrzebu krzyża, chorągwi kościelnych, także oplata dla niosących trumnę” – 9 gr (12 złotych) |
KOPANIE GŁĘBSZEGO GROBU
| W czasie zimy – 1 złoty polski (40 złotych w dzisiejszych pieniądzach) |
| „W innym czasie” – 20 gr (27 złotych) |
Ile kosztował cały pogrzeb?
Łączny koszty względnie okazałego pogrzebu „osoby znacznej” nie mógł się raczej zamknąć kwotą mniejszą niż 15-17 złotych, a więc – 600-700 w obecnych pieniądzach.
Reklama
Z kolei przy wielu świecach, „mszy świętej śpiewanej w chórze”, dłuższej procesji i pochówku w grobowcu cena rosła nawet do 130-160 złotych. Dzisiaj byłoby to od 5200 do 6400 złotych.
Przy ślubach mniej komplikacji
Cennik ślubów nie był równie złożony. Taksa diecezji poznańskiej z 1781 roku wymieniała tylko trzy warianty ceremonii.
<strong>Przeczytaj też:</strong> Najpopularniejsze imiona w nowożytnej Polsce. Jak Polacy kilkaset lat temu nazywali swoje córki i synów?„Osoby znaczne” płaciły 16 złotych polskich (640 w dzisiejszych pieniądzach). „Inne osoby” – 8 złotych polskich (320 dzisiaj). Z kolei „osoby poddane” tylko 2 złote (80 dzisiaj).
Osobne opłaty obowiązywały jeszcze za każdą z obowiązkowych zapowiedzi przed ślubem. Musiało być ich trzy i łącznie kosztowały złotówkę (40 złotych w dzisiejszych pieniądzach). Z kolei „Wywód” i podanie świecy przy nim zostały wycenione na 13 groszy (17 złotych dzisiaj).
Wszystkie opłaty ślubne zamykały się kwotą dziesięciu złotych i 13 groszy dla zwyczajnych (nie zaś „znacznych”) nowożeńców. W pieniądzach z 2020 roku byłoby to niespełna 380 złotych.
Cena za darmowe chrzciny
Taksa obejmowała jeszcze chrzty. Zaznaczono wprawdzie, zgodnie z ogólną tendencją w Kościele, że sakrament chrztu jest darmowy, ale… i tak pobierano przy nim opłaty, tłumaczone koniecznością sporządzenia aktu i wpisania go do metryk.
Reklama
Obywatele znaczni płacili „za spisanie aktu” 2 złote polskie (80 złotych w dzisiejszych pieniądzach).
Cena dla „innych mieszkańców” wynosiła 15 groszy (20 złotych obecnie). Dla „ludności poddanej” – 6 groszy (8 złotych obecnie).
Bibliografia
- Karbownik Henryk, Ofiara iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285-1918, Lublin 1995.
- Kuklo Cezary, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
- Żabiński Zbigniew, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław-Kraków 1981.
- Obliczenia własne trofy dla roku 2020 według metody Zbigniewa Żabińskiego.
4 komentarze