Meritneit, pierwsza kobieta faraon. Rządziła Egiptem 5000 lat temu

Jest jedną z najbardziej tajemniczych przedstawicielek i tak kryjącej wiele zagadek pierwszej dynastii egipskich władców. Choć była kobietą, oddawano jej cześć równą tej, która otaczała faraonów. Czy to możliwe, że już w pierwszym wieku swojego istnienia zjednoczony Egipt wyniósł na tron przedstawicielkę „drugiej płci”?

O istnieniu Meritneit (której imię oznacza tyle, co „ukochana przez boginię Neit”) świat dowiedział się u progu XX stulecia. Egiptolodzy znaleźli wówczas pomnik z jej imieniem. Ze względu na jego imponujący rozmiar, przyjęto szybko, że musiał to być monument ku czci króla. I że Meritneit była… mężczyzną.

„Meritneita” uznano za trzeciego władcę pierwszej dynastii, rządzącej Egiptem mniej więcej od przełomu czwartego i trzeciego tysiąclecia przed naszą erą.

Reklama

Wkrótce jednak „król” stał się obiektem większego zainteresowania. „Kiedy udoskonalono rozumienie hieroglifów, ludzie zdali sobie sprawę z tego, że imię Meritneit należało do kobiety (…)” – opowiada historyczka Joyce Salisbury. – „Egiptolodzy zaczęli wówczas się zastanawiać, czy nie była to raczej żona władcy, mająca wyjątkowo silną pozycję, a nie sam władca. A może kobieta naprawdę rządziła Egiptem w kluczowych latach pogrążonej w cieniu pierwszej dynastii?”.

Władczyni czy regentka?

W przypadku tak wczesnych dziejów starożytnego Egiptu trudno niestety o rozstrzygające dowody. Dysponujemy bardzo niewielką wiedzą na temat pierwszych władców państwa, zjednoczonego przez na poły legendarnego Narmera.

Meritneit jest zwykle umieszczana w pierwszej piątce przedstawicieli pierwszej dynastii. Wyliczenia utrudnia fakt, że najwcześniejsi dwaj władcy – Narmer i Aha – bywają czasem ze sobą utożsamiani. W związku z tym ich (jego?) następca, Dżer, uznawany jest odpowiednio za drugiego lub trzeciego w kolejności. Meritneit – jak wyjaśnia brytyjski archeolog, Peter A. Clayton – plasuje się tuż za nim… albo jeszcze nieco dalej:

Za następcę Dżera zwykle uznaje się Dżeta (…) ale wydaje się możliwe, jeśli oceniać po wielkości (43 na 16 metrów) i lokacji grobowca w Sakkarze (nr 3503) i wielkiego grobowca w Abydos (…), że istniała też królowa, która albo rządziła samodzielnie pomiędzy nimi, albo później przez krótki czas sprawowała regencję (…).

Jej imię znaleziono ostatnio w Abydos na odcisku pieczęci, który podaje imiona wczesnych królów od Narmera do Dena, potwierdzając jej status i przyznając jej tytuł „Matki Króla”, najprawdopodobniej Dena, w imieniu którego mogła sprawować regencję, gdy był jeszcze niepełnoletni.

Clayton podaje także, że mimo początkowych podejrzeń, że Meritneit była samodzielnym władcą, ostatecznie „zidentyfikowano ją jako królową (żonę Dżeta)”. Przyjmuje się, że okres jej regencji przypada na okolice 2950 roku przed naszą erą.

Cześć godna faraona

To wstępne rozpoznanie nie usunęło jednak wszystkich wątpliwości. W ciągu dalszych prac archeologicznych pojawiło się wiele dowodów niezwykłego wręcz statusu Meritneit, charakterystycznego raczej dla samego króla, niż dla królewskiej małżonki.

Joyce Salisbury wylicza:

Archeolodzy znaleźli w Sakkarze wiele grobowców, należących do funkcjonariuszy państwowych, w których znaleziono dobra oznaczone jej imieniem, tak, jak można by oczekiwać w przypadku, gdyby była królem. Napisy te potwierdzają założenie, że rządziła na swój własny rachunek.

Jej pomniki były przygotowywane z całym ceremoniałem, którym zwykle otaczano starożytnych władców. Dano jej na przykład łódź słoneczną, która pozwoliłaby jej duchowi podróżować po śmierci z bogiem słońca, a ten przywilej był normalnie zarezerwowany jedynie dla królów.

Reklama

Badaczka przychyla się do stwierdzenia, że Meritneit rządziła samodzielnie i posiadała na tyle mocną pozycję, by zapewnić sobie także uprzywilejowane miejsce w zaświatach. Jednak nawet, jeśli uzna się ją „tylko” za regentkę, jedno nie ulega wątpliwości: w jej rękach przez jakiś czas znajdowała się jak najbardziej realna władza.

Przeczytaj także o kobiecie, która jako ostatnia zasiadła na tronie cesarstwa zachodniorzymskiego. Czy to ona zapewniła mężowi władzę?

Bibliografia:

1. Margaret R. Bunson, Encyclopedia of Ancient Egypt, Facts on File 2012.
2. Patricia Netzley, Ancient Egypt, Greenhaven Press 2003.
3. Guida M. Jackson, Women Rulers Throughout the Ages, ABC-CLIO 1999.
4. Joyce Salisbury, Encyclopedia of Women in the Ancient World, ABC-CLIO 2003.
5. Peter A. Clayton, Chronicle of the Pharaohs. The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt, Thames&Hudson 1994.

Ilustracja tytułowa: wizerunek egipskiej królowej Takhat z 19. dynastii. Zdjęcie poglądowe (domena publiczna).