Najcięższe grzechy chłopów pańszczyźnianych według dawnych polskich księży i biskupów

Strona główna » Nowożytność » Najcięższe grzechy chłopów pańszczyźnianych według dawnych polskich księży i biskupów

Spowiedź w epoce nowożytnej była surowo egzekwowanym obowiązkiem, ale też – narzędziem kontroli społecznej. Księżom nakazywano zwracać wyjątkowo baczną uwagę na konkretne grzechy. Takie, których dzisiaj nikt by nie wyznał przed konfesjonałem.

Pisałem już o tym, co groziło w epoce nowożytnej za uchylanie się od spowiedzi i z jakich grzechów spowiadali się polscy chłopi. W opinii hierarchii kościelnej: ze zbyt nielicznych i niekonkretnych.


Reklama


Usilnie starano się zaradzić temu „problemowi”, a zwłaszcza wykształcić w chłopach przekonanie, że grzechem jest wszystko… co robią przeciw swemu panu folwarcznemu.

„Robotą niesprawiedliwość kompensować”

W 1694 roku synod diecezji chełmskiej wydał specjalny instruktaż spowiedniczy dla księży. Jeden z rozdziałów dotyczył grzechów, o jakie duszpasterze powinni pytać mieszkańców wsi i z których popełnienia powinni wyciągać należyte konsekwencje.

Grzechem było to, co nie podobało się szlachcicowi. Takiemu jak ten kupujący pomarańcze na ilustracji ze Zbioru rozmaitych strojów polskich Norblina de la Gourdaine.

W pierwszej kolejności wymieniano przewiny ściśle związane ze statusem chłopów pańszczyźnianych i z ich relacją względem szlachty.

Należało przesłuchiwać penitentów czy „sprawiedliwie dzień odrabiają”, a więc – czy wywiązują się z pańszczyzny.


Reklama


Jeśli „robocizny, którą należy oddawać według słuszności panu swemu nie oddawali” to nie tylko popełniali grzech ciężki, ale też… byli zobowiązani w ramach pokuty „znowu robotą niesprawiedliwość kompensować”.

Grzechy służby i czeladzi

Osobny punkt odnosił się do „sług i czeladzi służebnej”, których szlachcice trzymali w swoich dworach bądź przymuszali do pracy bezpośrednio w obejściu folwarcznym.

Chłop palący fajkę na XIX-wiecznym obrazie Aleksandra Gierymskiego.

Podkreślano, że grzesznikiem jest każdy chłop, który „nie służy panom swoim według możności wiernie i życzliwie, tak jak należy”.

Podobnie za występek przeciw Bogu uważano przypadek, gdy chłop „z niedbalstwa lub pijaństwa do szkody panów swoich przywodził”. Na fakt, że to sama szlachta rozpijała ludność wsi oczywiście nie zwrócono uwagi.


Reklama


Niesumienny chłop to grzeszny chłop

Chełmski instruktarz nie był w żadnym razie wyjątkiem. O „pańszczyźnianych” grzechach pisano znacznie częściej. Tomasz Wiślicz – autor kilku prac naukowych poświęconych religijności dawnego chłopstwa –  zwrócił uwagę chociażby na wytyczne zebrane przez XVII-wiecznego kaznodzieję Wojciecha Tylkowskiego.

Autor traktatu Tribunal Sacrum wymienił cały szereg nagannych moralnie czynów „ekonomicznych”. W jego katalogu pierwsze miejsce zajmowała „niesumienność w oddawaniu powinności i w pracy na pańskim”.

Typy charakterystyczne. Fragment XIX-wiecznej grafiki Jana Feliksa Piwarskiego.

Od instruktarza synodalnego dzieło Tylkowskiego różniło się o tyle, że jezuita odniósł się do sprawy o wiele bardziej szczegółowo. Opisał konkretne przewinienia, na przykład „nawożenie nie w porę” czy „dręczenie zwierząt roboczych należących do pana”, ale też „nieuiszczanie dziesięciny, niszczenie znaków granicznych, wpędzanie bydła w szkodę”.

Każdy czyn na szkodę szlachcica lub na uszczerbek majątku kościelnego był oczywiście grzechem śmiertelnym.

Przeczytaj też o tym, co jedli chłopi pańszczyźniani. Nawet nie wziąłbyś do ust tego, co dla nich było rarytasem.

Bibliografia

  • Wiślicz Tomasz, Spowiedź chłopa w Rzeczypospolitej (druga połowa XVI – XVIII w.), „Kwartalnik Historyczny”, t. 108 (2001).
Autor
Kamil Janicki
Dołącz do dyskusji

Jeśli nie chcesz, nie musisz podawać swojego adresu email, nazwy ani adresu strony www. Możesz komentować całkowicie anonimowo.


Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Kamil Janicki

Historyk, pisarz i publicysta, redaktor naczelny WielkiejHISTORII. Autor książek takich, jak Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wawel. Biografia, Warcholstwo czy Cywilizacja Słowian. Jego najnowsza książka toŚredniowiecze w liczbach (2024).

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.