Prawdziwa data założenia Rzymu. Czy Wieczne Miasto rzeczywiście powstało w 753 roku p.n.e.?

Rzymscy cesarze świętowali z pompą rocznice powstania stolicy imperium. Uczeni epoki renesansu promowali rachubę czasu „od założenia miasta”, ab urbe condita, a więc od 753 roku p.n.e. Dzisiaj każdy uczeń jest zmuszony wkuwać tę datę na pamięć. Ale czy Rzym naprawdę powstał właśnie wtedy? I kto jako pierwszy wpadł na taki pomysł?

We wczesnej historii Rzymu roi się od mitów, bardzo niewiele jest w niej za to twardych faktów. Nic dziwnego.

Reklama

Nad tym, jak założono Wieczne Miasto i jak wyglądał początek jego historii, na dobre zaczęto się zastanawiać dopiero setki lat później, w czasach schyłkowej republiki. Zwłaszcza w I wieku p.n.e. temat ten stał się konikiem dla wielu przedstawicieli elit.

Zatarta historia Rzymu

Kryzys państwa, wojny domowe i próby zagarnięcia władzy przez ambitnych wodzów z Juliuszem Cezarem na czele skłaniały rzymskich intelektualistów do rekonstruowania dawnych dziejów. W ten sposób chcieli zabezpieczyć polityczne tradycje i zapewnić im stabilną podbudowę.

Starali się skodyfikować źródła systemu, ale też osadzić słynne wydarzenia – bądź legendy – w konkretnych punktach w czasie.

Brakowało im źródeł, bo Rzym miał za sobą niejedną katastrofę. Nawet jeśli istniały dokumenty bądź inskrypcje naświetlające narodziny metropolii nad Tybrem, to zniszczono je lub zrabowano na przykład podczas sławetnego ataku Galów (Celtów) na miasto na początku IV wieku p.n.e.

Reklama

Zachowała się wprawdzie dokładna lista konsulów, ta jednak sięgała tylko do 300 roku p.n.e. I nie była w stanie powiedzieć nic o wcześniejszych stuleciach.

Różnica poglądów

„Data założenia Rzymu była przedmiotem licznych dyskusji. Większość autorów lokowała ją gdzieś w VIII stuleciu” -– pisze Anthony Everitt w książce Chwała Rzymu. Jak tworzyło się Imperium.

Pierwszy znany rzymski dziejopisarz, Fabiusz Pictor, stwierdził na przełomie III i II wieku p.n.e., że Rzym powstał (wedle naszej rachuby) w roku 729/728 p.n.e. Tworzący w podobnym czasie Lucjusz Cynsjusz Alimentus obstawiał rok 748/747 p.n.e.

Trzeci pomysł wyszedł of Tytusa Pomponiusza Attyka. Nie tylko pisarza i filozofa, ale przede wszystkim wyjątkowego bogacza. W 47 roku p.n.e., w swojej „Księdze roczników”(Liber annalis) stwierdził on, że Rzym powstał jeszcze wcześniej – w roku 753 p.n.e. według obecnej rachuby.

Reklama

Nie jest jasne jak Attyk doszedł do takiego wniosku. Nie wiadomo też czy zrazu jego pomysł spotkał się z aprobatą czytelników. Gary Forsythe, autor książki A Critical History of Early Rome, wyjaśnia w każdym razie, że to od Attyka nową datę początku przejął kolejny, dużo bardziej wpływowy autor.

Bestsellerowy pisarz i zwędzona (lub wyczarowana) data

O Marku Terencjuszu Warronie opowiadano, że napisał łącznie 490 różnych książek (choć do dzisiaj przetrwała tylko jedna: podręcznik rolnictwa). Opowiadano też, że w dociekaniach chronologicznych pomagał mu astrolog, który wyznaczył datę narodzin legendarnego założyciela Rzymu, Romulusa. A tym samym – w jakże rzetelny sposób pomógł sprecyzować moment powstania miasta.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Jakkolwiek było, Warron (poza aktywnością literacką angażujący się też w karierę polityczną) rozpropagował swoją rachubę czasu i sprawił, że stała się ona szeroko znana i akceptowana.

Datę 753 przyjął następnie pierwszy imperator Oktawian August i zgodnie z nią wyznaczał specjalne uroczystości oraz zlecał wykonywanie inskrypcji.

Historia według Warrona

Kolejni historycy z I w. p.n.e. niekoniecznie szli za przykładem Warrona. Liwiusz, autor słynnej księgi pod tytułem Ab Urbe Condita („Od założenia Rzymu”) przyjął nieznacznie odmienne wyliczenie. Także Dionizjusz z Halikarnasu, który spisał mit o Romulusie i Remusie, nie zaakceptował dzisiaj znanej chronologii.

Jak jednak podkreśla Anthony Everitt w pracy Chwała Rzymu. Jak tworzyło się Imperium koniec końców zwyciężył Warron. I to za jego sprawą rok 753 „nawet dziś pojawia się w książkach historycznych jako tradycyjna data narodzin Rzymu”.

Dyskusja jak przed tysiącleciami

Czy słusznie? Obecnie wiadomo to, co na dobrą sprawę wiedzieli już rozmiłowani w naukowych dywagacjach Rzymianie. Wieczne Miasto na pewno nie powstało dokładnie w 753 roku p.n.e. W szczegółach panują jednak różnice poglądów nawet większe, niż przed dwoma mileniami.

Alexandre Grandazzi pisze w książce The Foundation of Rome. Myth and History, że nowe odkrycia archeologiczne pozwoliły wykryć na rzymskim Palatynie relikty datowane na 730 rok p.n.e.

„Zbieżność [z datacją Warrona] jest więcej niż zaskakująca” – podkreśla francuski profesor archeologii. – „Jest zadziwiająca, nieodparta, a nawet, jeśli mam być szczery, niemal szokująca!”.

Inni autorzy przytaczają jednak… odmienne ustalenia archeologii. Przed paroma laty głośno było o badaniach, w myśl których Rzym powstał nawet wcześniej, niż sądził Warron – już na przełomie IX i VIII wieku p.n.e.

Reklama

Autor Chwały Rzymu. Jak tworzyło się Imperium pisze z kolei:

Solidne dowody miejskiego, a nie wiejskiego życia zaczynają się dopiero w połowie VII wieku. Tak więc Rzym został w rzeczywistości założony około stu lat później, niż pierwotnie sądzono.

Na ostateczny werdykt przyjdzie nam jeszcze poczekać. O ile ten kiedykolwiek zapadnie.

Przeczytaj też o największej kompromitacji w dziejach Rzymu. Przez setki lat była źródłem wstydu i hańby

Narodziny najpotężniejszego imperium w dziejach zachodniej cywilizacji

Bibliografia

1. Everitt Anthony, Chwała Rzymu. Jak tworzyło się Imperium, Rebis 2020.
2. Forsythe Gary, A Critical History of Early Rome. From Prehistory to the First Punic War, University of California Press 2005.
3. Grandazzi Alexandre, The Foundation of Rome. Myth and History, Cornell University Press 2018.
4. Hooper John, Archaelogists’ findings may prove Rome a century older than thought, „The Guardian”, 13 kwietnia 2014.