Skąd bierze się nienawiść do Żydów? Źródła i wyjaśnienia antysemityzmu według Wasilija Grossmana

Niepokorny sowiecki pisarz jako jeden z pierwszych doniósł o zbrodniach dokonanych w Treblince. Sam stracił członków najbliższej rodziny w Holocauście. Co pisał o źródłach antysemityzmu w książce tak dosadnej i wywrotowej, że władze ZSRR postanowiły skonfiskować ją „na 200 lub 300 lat”?

Antysemityzm przejawia się rozmaicie — w ironicznej, pokrywającej niechęć pobłażliwości albo w morderczych pogromach.

Przeróżne są rodzaje antysemityzmu: antysemityzm ideowy, wewnętrzny, ukryty, historyczny, życiowy, fizjologiczny; różnorakie jego formy: indywidualna, społeczna, państwowa.

Antysemityzm spotyka się i na bazarze, i w prezydium akademii nauk, w duszy zgrzybiałego starca i w zabawach dzieci na podwórku. Bez żadnego uszczerbku dla siebie przeniósł się z epoki łuczywa, żaglowców i ręcznych kołowrotków do epoki silników odrzutowych, reaktorów jądrowych i maszyn elektronicznych.

„Powiedz mi, o co obwiniasz Żydów, a powiem ci, w czym zawiniłeś sam”

Antysemityzm nigdy nie jest celem, zawsze jest tylko środkiem, miernikiem nieusuwalnych sprzeczności. Jest zwierciadłem wad pojedynczych ludzi, ustrojów społecznych i systemów państwowych. Powiedz mi, o co obwiniasz Żydów, a powiem ci, w czym zawiniłeś sam.

Nawet w świadomości takiego bojownika o wolność, jak chłop Semen Olijnyczuk, więzień Szlisselburga, nienawiść do pańszczyzny wyrażała się w nienawiści do Lachów i „parchów”. Nawet genialny Dostojewski zobaczył żydowskiego lichwiarza tam, gdzie powinien był dostrzec bezlitosne oczy rosyjskiego przedsiębiorcy, obszarnika i fabrykanta.

Narodowy socjalizm, obwiniając wymyślone przez siebie światowe żydostwo o rasizm, żądzę władzy nad światem i kosmopolityczną obojętność wobec niemieckiej ojczyzny, przypisał Żydom swoje własne cechy. Ale to tylko jedna ze stron antysemityzmu.

„Antysemityzm jest skutkiem…”

Antysemityzm jest skutkiem braku talentu, niezdolności do zwycięstwa w równoprawnej walce życiowej — wszędzie, w nauce, w handlu, w rzemiośle czy sztuce. Państwa tłumaczą własną nieudolność intrygami światowego żydostwa. Ale to tylko jedna ze stron antysemityzmu.

Antysemityzm jest skutkiem nieświadomości ludu, który nie umie znaleźć przyczyny swoich nieszczęść i cierpień. Ciemni ludzie dopatrują się jej w Żydach, a nie w ustroju państwowym i społecznym. I te jednak masowe formy antysemityzmu są tylko jedną z jego stron.

Antysemityzm jest skutkiem przesądów religijnych panujących w niższych warstwach społecznych. Ale to też tylko jedna strona antysemityzmu.

„Antysemityzm stanowi zjawisko wyjątkowe”

Niechęć, jaką budzi wygląd Żyda, jego mowa, jego potrawy, nie jest oczywiście prawdziwą przyczyną fizjologicznego antysemityzmu. Człowiek, któremu wstrętne są żydowskie kędzierzawe włosy czy gestykulacja, zachwyca się czarnymi kędziorami dzieci z obrazów Murilla, nie oburza się na gardłową mowę i wymachiwanie rękami Ormian, życzliwie traktuje sinoustych Murzynów.

Wśród prześladowań, jakim w ciągu dziejów poddawane były mniejszości narodowe, antysemityzm stanowi zjawisko wyjątkowe. Bo też i dzieje Żydów ułożyły się zupełnie swoiście.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Podobnie jak cień człowieka pozwala wyobrazić sobie jego postać, tak też antysemityzm daje pojęcie o historycznych losach i drogach Żydów. Historia żydostwa splotła się z wieloma problemami politycznymi i religijnymi. To pierwsza żydowska osobliwość.

Ponadto Żydzi mieszkają prawie we wszystkich krajach świata. Stanowią jedyną tak szeroko rozpowszechnioną mniejszość narodową , i to jest druga ich cecha charakterystyczna.

„Wszystkie naraz występują chyba tylko u Żydów”

W epoce powstawania kapitału handlowego pojawili się żydowscy kupcy i żydowscy lichwiarze. W okresie rewolucji przemysłowej wielu Żydów przyczyniło się wydatnie do postępu technicznego. W erze atomu niemało utalentowanych Żydów odznaczyło się w fizyce atomowej.

Podczas rewolucji sporo Żydów wzięło w niej udział i dało jej wybitnych przywódców. Żydzi są tą mniejszością narodową , która nie ucieka na peryferie społeczne i geograficzne, ale szuka głównego nurtu ideowego i rozwojowego, żeby się w nim znaleźć i odznaczyć. Na tym polega trzecia osobliwość mniejszości żydowskiej.

Część tej mniejszości asymiluje się, rozpływa w rdzennej ludności kraju, ale narodowa, szeroka rzesza żydowska zachowuje język, religię i obyczaje. Antysemityzm nieodmiennie oskarża zasymilowanych Żydów o potajemne knowania narodowe i religijne, natomiast rzeszę żydowską , zajmującą się rzemiosłami i pracą fizyczną , czyni odpowiedzialną za tych, którzy robią rewolucję, zarządzają przemysłem, budują reaktory atomowe, tworzą spółki akcyjne i banki.

Każda z wymienionych właściwości z osobna może dotyczyć także innych nacji, ale wszystkie naraz występują chyba tylko u Żydów.

„System przegranego, osłabionego wojną państwa rozpalił piece Auschwitz”

Również antysemityzm przejął to połączenie cech szczególnych, co wiąże go z najważniejszymi problemami życia politycznego, gospodarczego, ideowego, religijnego. Na tym polega złowrogi paradoks antysemityzmu. Płomień jego stosów oświetla najstraszniejsze epoki historii.

Kiedy Odrodzenie wtargnęło na pustynię katolickiego Średniowiecza, świat ciemności rozpalił stosy inkwizycji. W ich płomieniach można było dostrzec nie tylko siłę zła, ale i obraz jego zagłady.

W wieku dwudziestym skazany na zagładę stary narodowy system przegranego, osłabionego wojną państwa rozpalił piece Auschwitz, krematoria Majdanka i Treblinki. Ich płomień oświetlił nie tylko krótki triumf faszyzmu, pokazał także światu, że faszyzm nie ma przyszłości.

Chcąc uniknąć wyroku nieubłaganego losu, do antysemityzmu uciekają się i epoki historyczne, i rządy reakcyjnych państw, i poszczególni ludzie, szukający odwetu za swoje nieudane życie.

Antysemityzm codzienny i państwowy

Czy przez dwa tysiąclecia zdarzyło się, żeby siły wolności i humanizmu użyły antysemityzmu jako środka walki? Może takie wypadki były, autor jednak ich nie zna.

Zwykły, codzienny antysemityzm jest bezkrwawy. Dowodzi tylko tego, że na świecie istnieją zawistni głupcy i nieudacznicy. W krajach demokratycznych może zrodzić się antysemityzm społeczny. Ten daje o sobie znać w prasie takich czy innych reakcyjnych grup, w akcjach tych grup, na przykład w bojkocie pracy albo towarów żydowskich, w religii czy ideologii.

W krajach totalitarnych, gdzie nie istnieje coś takiego jak społeczeństwo, antysemityzm może być wyłącznie państwowy. Taki antysemityzm świadczy o tym, że państwo usiłuje oprzeć się na głupcach, reakcjonistach, pechowcach, na przesądach ludzi ciemnych i na wściekłości głodnych.

Taki antysemityzm w pierwszym stadium polega na dyskryminacji — państwo ogranicza Żydom wybór miejsca zamieszkania czy zawodu, prawo do zajmowania wyższych stanowisk, do nauki na uczelniach i zdobywania stopni i tytułów naukowych.

Później antysemityzm państwowy staje się niszczycielski. W epokach, kiedy światowa reakcja podejmuje zgubną dla siebie walkę z siłami wolności, antysemityzm staje się dla niej ideą państwową , partyjną. Doszło do tego w wieku dwudziestym, w epoce faszyzmu.

Przeczytaj również o największej zbrodni Józefa Stalina. Rosja do dzisiaj się po niej nie pozbierała

Źródło

Tekst stanowi fragment słynnej powieści Wasilija Grossmana pod tytułem Życie i los. Jej nowe wydanie ukazało się w roku 2020 nakładem oficyny Noir Sur Blanc.

Polecamy

Tytuł, lead, fragmenty w nawiasach kwadratowych i śródtytuły pochodzą od redakcji. Tekst został poddany podstawowej obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia większej liczby akapitów.