1 maja 1417 roku król Władysław Jagiełło wyjawił najbliższym współpracownikom, że nazajutrz zamierza ożenić się z własną siostrą chrzestną – trzykrotną wdową bez dynastycznego rodowodu Elżbietą z Pilczy (Granowską). Zignorował wszelkie protesty i prośby o opamiętanie. Ale świadom skali oporu wziął ślub w prowincjonalnym Sanoku i w tajemnicy przed ogółem poddanych.
Król żenił się z zamożną arystokratką, a przede wszystkim – ze starą przyjaciółką, którą darzył głęboką sympatią i zaufaniem. Komentatorów te fakty jednak nie przekonywały.
Reklama
Związek uchodził za szokująco nierówny i niemożliwy do uzasadnienia. A przynajmniej: uzasadnienia bez uciekania się do ponadnaturalnych argumentów.
Już Jan Długosz, tworzący kilka dekad po fakcie, pisał o „dziwnym” i wprost „bezwstydnym” zachowaniu króla. Sam nie był skłonny posunąć się we wnioskach dalej, ale półgębkiem rzucił, że zdaniem „niektórych” Władysław został „zaczarowany”.
Zdawkowego komentarza uchwycili się kolejni autorzy, doszukując się w nim rozwiązania osobliwej zagadki.
Jagiełło „czarowniczym rzemiosłem zmamiony”
Bernard Wapowski, tworzący na początku wieku XVI, stwierdził wprost, że pani na Pilczy „oczarowawszy króla rękę jego osiągnęła”. Tak mieli twierdzić już nie jacyś nieokreśleni „niektórzy”, ale każdy, kto tylko znał sprawę („jak powszechna wieść niosła”).
Reklama
W połowie tego samego stulecia Marcin Bielski ujął rzecz jeszcze bardziej stanowczo: „Ludzie rozumieli, iż go kasztelanowa zaczarowała, czym król bardzo się ohydził”.
Najdalej ze wszystkich posunął się jednak Marcin Kromer, najbardziej wpływowy kronikarz od czasów Długosza. Pisał on, że jeśli Elżbieta nie omotała króla „cielesnym obcowaniem”, to tylko… wiedźmią miksturą dolaną do trunku. Dopiero „czarowniczym rzemiosłem zmamiony” Władysław dał się „opętać tak różnym i nieprzystojnym małżeństwem”.
Knowania siostry lub żądza pieniędzy
Dziewiętnastowieczni historycy, chcący uchodzić za propagatorów rozsądku i rozumu, do magicznych wyjaśnień już nie wracali. Nie znaczy to jednak, że na ich miejsce wprowadzili bardziej przekonujące teorie.
Wielu, poczynając od Juliana Bartoszewicza w połowie stulecia, twierdziło, że ślub był efektem knowań Aleksandry, królewskiej siostry. Inni wyobrażali sobie, że Jagiełło połakomił się na majątek Elżbiety z Pilczy – choć nie wskazują na to ani żadne źródła, ani tym bardziej znany charakter monarchy.
Reklama
„Kobiety dotknięte zabójczą chorobą suchot…”
Była jeszcze zupełnie osobliwa hipoteza Jacoba Caro. Ceniony XIX-wieczny historyk z Wrocławia wrócił do kronikarskiej wzmianki o „zaczarowaniu” i próbował znaleźć dla niej naukowe – rzekomo – wyjaśnienie.
Zestawił magiczny zarzut z inną wiadomością Długosza, wedle której Elżbieta od dawna chorowała na płuca. Na tej wątłej podstawie ocenił, że narzeczona władcy była gruźliczką. I że „mając zarody suchot, świeciła podówczas, jak to się dziać zwykło, melancholijnym, a niezwykłym blaskiem swych oczu, i nimi oczarowała Jagiełłę”.
Ten sam mit powielił pierwszy polski biografii Jagiełłowej żony Klemens Kantecki. Pisał on, że „kobiety dotknięte zabójczą chorobą suchot jaśnieją blaskiem niezwykłej piękności, odznaczają się przede wszystkim świetnym połyskiem, krasą i mocnym rumieńcem”.
Argument był mu potrzebny, bo choć miał (podobnie jak inni historycy XIX stulecia) Jagiełłę za gamonia i naiwniaka, to nie przyjmował do wiadomości, iż ten mógłby poślubić rzekomo starą i brzydką kobietę. Co najwyżej dał się omamić jej chwilowemu gruźliczemu blaskowi!
****
Burzliwe i tragiczne losy Elżbiety z Pilczy przedstawiłem znacznie szerzej w mojej nowej książce pt. Damy Władysława Jagiełły (Wydawnictwo Literackie 2021). Dowiedz się więcej na Empik.com.
Fascynujące losy następczyń królowej Jadwigi
Bibliografia
- Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, ks. 11: 1413–1430, Warszawa 2009.
- Kantecki K., Elżbieta, trzecia żona Jagiełły. Opowiadanie historyczne, Lwów 1874.
- Klubówna A., Cztery panie Jagiełłowe, Olsztyn 1983.
- Nitkiewicz M.R., Królowa Elżbieta z Pilczy i Łańcuta, trzecia żona Władysława Jagiełły, Łańcut 2003.
- Prochaska A., Długosz o Elżbiecie, trzeciej żonie Jagiełły, Lwów 1876.
