Elżbieta z Pilczy, Elżbieta Granowska (ur. ok. 1375, zm. 12 maja 1420) – trzecia żona Władysława Jagiełły, królowa Polski niedynastycznego pochodzenia koronowana 19 listopada 1417 roku. Należała do możnego rodu Toporczyków.
Elżbieta z Pilczy była jedynym dzieckiem zaufanego współpracownika króla Kazimierza Wielkiego Ottona z Pilczy oraz Jadwigi z Melsztyńskich. Po śmierci ojca około 1385 roku jej matka stała się prawdopodobnie najzamożniejszą kobietą w kraju, a ona sama – najlepszą partią wśród córek możnowładczych. W 1386 roku, gdy Jadwiga z Melsztyńskich wystąpiła w roli matki chrzestnej nowego króla Władysława Jagiełły, Elżbieta zaczęła być uważana za duchową siostrę monarchy.
Reklama
W roku 1389 nastoletnia bogaczka została uprowadzona i wywieziona na Śląsk przez pośledniego rycerza Wisła Czambora, który następnie przymusił ją do ślubu. W 1390 roku Toporzankę odbił a następnie wziął za żonę Jan z Jičina – Morawianin działający z woli Władysława Jagiełły. W 1393 rycerz zabił też, pod krakowską łaźnią, porywacza Elżbiety.
Drugie małżeństwo Elżbiety z Pilczy trwało do 1394 lub 1395 roku, gdy Jan z Jičina zmarł, zapewne z przyczyn naturalnych. Mniej więcej dwudziestoletnia kobieta powróciła do Polski. Jako dwukrotna wdowa i ofiara gwałtu, nie mogła już liczyć na eksponowane małżeństwo. Po raz trzeci stanęła na ślubnym kobiercu prawdopodobnie w roku 1397 z wiernie służącym królowi, ale zbankrutowanym rycerzem Wincentym z Granowa. Kolejne lata jej życia znaczyły zażarte spory i procesy Wincentego z matką Elżbiety, odmawiającą mu swobodnego dostępu do rodowej fortuny.
Elżbieta urodziła Wincentemu przynajmniej czworo dzieci: dwie lub trzy córki (w źródłach pojawiają się Jadwiga, Elżbieta i Eufemia, zdrobniale Ofka) oraz dwóch synów – Ottona i Jana. Po śmierci Jadwigi z Melsztyńskich w pierwszych latach XV stulecia Elżbieta (teraz nazywana Elżbietą Granowską) przejęła kontrolę nad ogromnym majątkiem obejmującym posiadłości wokół Pilczy położonej przy granicy ze Śląskiem oraz Łańcut z przyległościami, na pograniczu Rusi.
Zapewne już u schyłku XIV wieku Elżbieta Granowska zacieśniła znajomość ze swoim „bratem chrzestnym”, królem Jagiełłą. Poświadczone są wystąpienia króla w obronie interesów Toporzanki, a także jego wizyty w Łańcucie. W 1410 roku z majątku Elżbiety Granowskiej wystawiono oddziały biorące udział w bitwie pod Grunwaldem. Wkrótce po batalii mąż możnowładczyni, walczący w walnym starciu i następnie sowicie nagrodzony, zginął w zamachu z rąk nieznanych sprawców.
Reklama
Elżbieta z Pilczy nie dążyła do ponownego zamążpójścia. W lutym 1417 roku, niespełna rok po śmierci królowej Anny Cylejskiej, małżeństwo zaproponował jej jednak Władysław Jagiełło. Przygotowania do ślubu prowadzono potajemnie, a ceremonia odbyła się 2 maja 1417 roku w prowincjalnym Sanoku, w wąskim gronie skrzętnie dobranych dostojników.
Małżeństwo pozbawione zgody elit i zawarte z kobietą niedynastycznego pochodzenia, będącą na dodatek w wieku nie dającym nadziei na urodzenie potomstwa, doprowadziło do olbrzymiego skandalu i kryzysu politycznego. Krytykę tylko wzmagał fakt, że Elżbietę uważano za siostrę króla, a związek z nią w świetle prawa kanonicznego miał charakter kazirodczy.
Sam sekretarz władcy obelżywie określił Elżbietę z Pilczy mianem „śmierdzącej maciory”, natomiast Władysław Jagiełło dwukrotnie groził zrzeczeniem się tronu, jeśli jego związek nie zostanie zaakceptowany, a Elżbieta wyniesiona do rangi pełnoprawnej królowej. Pomimo oporu elit trzecią żonę Jagiełły koronowano na królową. Para otrzymała też post factum dyspensę kościelną, choć monarcha był zmuszony zadeklarować, że w razie śmierci Elżbiety nie wstąpi już w żaden kolejny związek sakramentalny. A tym samym – nie będzie się też starać o spłodzenie syna i przedłużenie rodu.
Elżbieta z Pilczy, prawdopodobnie już w chwili ślubu cierpiąca na chorobę płuc, zmarła 12 maja 1420 roku. Wiadomości kronik, źródła dworskie i dokumenty związane z podróżami monarchy wskazują, że była jedyną kobietą, jaką Władysław Jagiełło darzył głębokim przywiązaniem i szczerym uczuciem.
Książki o Elżbiecie z Pilczy (Elżbiecie Granowskiej)
Losy możnowładczyni, która została królową szeroko przedstawił Kamil Janicki w książce Damy Władysława Jagiełły (Wydawnictwo Literackie 2021).
