Ilu Żydów mieszkało w Rzeczypospolitej Obojga Narodów?

Strona główna » Nowożytność » Ilu Żydów mieszkało w Rzeczypospolitej Obojga Narodów?

Rozwój społeczności żydowskiej w Polsce jest zwykle wiązany z postacią Kazimierza Wielkiego. Aż do schyłku średniowiecza Żydzi stanowili jednak tylko marginalną część ludności Królestwa Polskiego. Niesamowita ekspansja ich populacji nastąpiła później.

W odniesieniu do epoki średniowiecznej i wczesnonowożytnej skład etniczny populacji Polski jest znany tylko w zarysie. Szczególnie trudno oszacować wielkość gmin żydowskich, które nie prowadziły ksiąg metrykalnych i podlegały innym zasadom podatkowym, niż reszta kraju.


Reklama


Badania w tym zakresie prowadził przed laty nieżyjący już ekspert w zakresie historii społeczno-gospodarczej, Zenon Guldon. Warto przytoczyć jego wnioski.

Ilu Żydów żyło w Polsce u schyłku średniowiecza?

Profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika oceniał, że u schyłku XV wieku – za czasów Kazimierza Jagiellończyka i jego starszych synów – Polskę zamieszkiwało łącznie około 23-24 tysięcy Żydów, a Wielkie Księstwo Litewskie – od 6 do 7 tysięcy.

XVII wieczni Polscy Żydzi według Jana Matejki (domena publiczna).
XVII wieczni Polscy Żydzi według Jana Matejki (domena publiczna).

Szacuje się, że w tym czasie na całym obszarze połączonych unią dynastyczną państw żyło około 6,5 miliona ludzi. Żydzi stanowili więc mniej niż pół procenta wszystkich poddanych Jagiellonów.

Ogromny wzrost w XVI i XVII wieku

Sytuacja zaczęła się wyraźnie zmieniać w początkach epoki nowożytnej. Gdy umierał Zygmunt II August, a związek personalny zastąpiono realną unią lubelską (1569), w Rzeczypospolitej Obojga Narodów żyło już 150 000 Żydów. Stanowili około 2% całej populacji.


Reklama


Eksplozja populacyjna trwała nadal w epoce Wazów. Do połowy XVII wieku liczebność społeczności żydowskiej sięgnęła około 450 000 osób. Jej udział w całej populacji kraju w ciągu niewiele ponad półwiecza się podwoił: do 4%.

Pogrom, pożoga, emigracja

Był to punkt szczytowy, do którego długo nie powrócono. Masowe zniszczenia lat potopu szwedzkiego, pogromy towarzyszące zwłaszcza powstaniu Bohdana Chmielnickiego i masowa emigracja Żydów w obliczu gospodarczej katastrofy kraju sprawiły, że ich populacja skurczyła się o około 100 000 osób.

W trakcie powstania Chmielnickiego Kozacy masowo mordowali Żydów (domena publiczna).
W trakcie powstania Chmielnickiego Kozacy masowo mordowali Żydów (domena publiczna).

Potem nastąpił jednak ponowny, znów bardzo dynamiczny wzrost w czasach saskich i stanisławowskich, gdy Żydzi masowo imigrowali nad Wisłę, a chyba też odznaczali się większym niż inne grupy przyrostem naturalnym.

Pierwszy spis Żydów

Do przełomowego wydarzenia doszło na przełomie lat 1764-1765. Podjęto wówczas pierwszą w dziejach Polski próbę policzenia całej społeczności wyznawców judaizmu.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Spis Żydów miał cele podatkowe, historycy sądzą więc, że – jak każda tego typu ewidencja z epoki nowożytnej – zawierał pokaźne braki i przekłamania.

Rafał Mahler, autor pracy Żydzi w dawnej Polsce w świetle liczb, do zachowanych danych dodał niemowlęta, których nie spisywano (6,35%) oraz osoby jego zdaniem pominięte (20%).

Żydowski furman z przełomu XVIII i XIX wieku (domena publiczna)
Żydowski furman z przełomu XVIII i XIX wieku (domena publiczna)

Oszacował w ten sposób, że społeczność żydowska w latach 60. XVIII stulecia faktycznie liczyła 750 tysięcy członków, w tym 550 tysięcy osób w Koronie i 200 tysięcy w Wielkim Księstwie Litewskim. A więc do 5,7% populacji.

Do czasu rozbiorów suma wzrosła jeszcze prawdopodobnie do około 800 tysięcy. Przewijające się w literaturze twierdzenia, jakoby w Rzeczypospolitej Obojga Narodów mieszkał milion Żydów, nie są jednak uważane za wiarygodne.

Przeczytaj również o tym ilu ludzi dożywało do setki w dawnych czasach? Dokładne dane sprzed kilku wieków nie napawają optymizmem

Bibliografia

  1. Guldon Zenon, Osadnictwo żydowskiej i liczebność Żydów na ziemiach Rzeczypospolitej w okresie przedrozbiorowym, „Czasy Nowożytne”, t. 4 (1998).
  2. Guldon Zenon, Kowalski Waldemar, Jewish Settlement in the Polish Commonwealth in the Second Half of the Eighteenth Century, t. 18 (2005).
  3. Mahler Rafał, Żydzi w dawnej Polsce w świetle liczb, „Przeszłość Demograficzna Polski”, t. 1 (1967).
Autor
Kamil Janicki
1 komentarz

 

Dołącz do dyskusji

Jeśli nie chcesz, nie musisz podawać swojego adresu email, nazwy ani adresu strony www. Możesz komentować całkowicie anonimowo.


Reklama

Wielka historia, czyli…

Niesamowite opowieści, unikalne ilustracje, niewiarygodne fakty. Codzienna dawka historii.

Dowiedz się więcej

Dołącz do nas

Kamil Janicki

Historyk, pisarz i publicysta, redaktor naczelny WielkiejHISTORII. Autor książek takich, jak Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wawel. Biografia, Warcholstwo czy Cywilizacja Słowian. Jego najnowsza książka toŚredniowiecze w liczbach (2024).

Rafał Kuzak

Historyk, specjalista od dziejów przedwojennej Polski. Współzałożyciel portalu WielkaHISTORIA.pl. Autor kilkuset artykułów popularnonaukowych. Współautor książek Przedwojenna Polska w liczbach, Okupowana Polska w liczbach oraz Wielka Księga Armii Krajowej.

Wielkie historie w twojej skrzynce

Zapisz się, by dostawać najciekawsze informacje z przeszłości. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.