Nazwa dynastii Piastów – dzisiaj tak oczywista i powszechnie używana – zrodziła się długo po tym, jak potomkowie legendarnego oracza utracili władzę nad Wisłą. Kiedy zaczęto pisać o Piastach i ich rodzie? I jak mówili o sobie polscy dynaści, jeśli nie wiedzieli, że są Piastami?
Podania o ubogim rolniku, który zjednał sobie przychylność sił nadprzyrodzonych i w efekcie stał się protoplastą dynastii, trafiły do wszystkich najważniejszych kronik średniowiecznej Polski.
Reklama
O Piaście pisali Gall Anonim, Wincenty Kadłubek, Dzierzwa i anonimowy autor tak zwanej Kroniki wielkopolskiej. Władcy nadwiślańskiego państwa bez wątpienia podzielali osąd, że ich linia wywodzi się od tego właśnie mężczyzny. Nie używali jednak jego imienia na określenie siebie bądź swojej rodziny.
Jak w średniowieczu nazywano Piastów?
Z całej epoki średniowiecza nie zachował się ani jeden tekst wspominający o rodzie Piastów. Z obecnej perspektywy może się to wydawać dziwne, ale wspólny termin nie był nawet potrzebny, a jego brak nie rodził żadnego zamętu.
Od połowy XI stulecia nikt nie kwestionował wyłącznych praw Piastów do panowania nad Polską. Wszystkich przedstawicieli jedynej, bezkonkurencyjnej dynastii nazywano więc po prostu „książętami polskimi” – principes Poloniae.
Polscy książęta czyli „panowie przyrodzeni”
Po śmierci Kazimierza Wielkiego upowszechniło się jeszcze określenie „panowie przyrodzeni”, w odniesieniu do dawnych monarchów i ich ostatnich żyjących potomków po kądzieli.
Reklama
Tam, gdzie „książęta polscy” wciąż utrzymywali się u władzy – a więc na Śląsku i Mazowszu –funkcjonowała jednak tradycyjna nomenklatura. Niezmiennie pisano o principes Poloniae lub z niemiecka o polnische Fürsten.
Kiedy zaczęto używać nazwy dynastii Piastów?
Prof. Henryk Łowmiański jako jeden z pierwszych badaczy zwrócił w połowie XX stulecia uwagę na niezwykle późne pojawienie się nazwy rodu Piastów.
Mediewista twierdził, że dynastię zaczęto tak określać już po tym, jak wymarli ostatni członkowie jej bocznych linii – u samego schyłku istnienia Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w drugiej połowie XVIII wieku.
Rzeczywiście to dopiero wtedy, w dużym stopniu za sprawą Adama Naruszewicza i jego przełomowej Historii narodu polskiego, termin trafił pod strzechy. Używano go jednak i wcześniej, choć na ograniczoną skalę.
Czy to Piastowie wymyślili nazwę swojej dynastii?
Prace innych historyków dowiodły, że o Piastach z rzadka mówiono i pisano od schyłku XVI stulecia.
Wybitny genealog tego rodu, prof. Kazimierz Jasiński, doszedł do przekonania, że termin zrodził się, a przynajmniej został ochoczo przyjęty, w pierwszej kolejności na dworze książąt legnicko-brzeskich.
Reklama
To by zaś oznaczało, że sami Piastowie – z bocznej i oderwanej od Rzeczpospolitej, ale szczególnie silnie podkreślającej swoją polskość linii – ukuli nową nazwę. Początkowo trafiała ona zwłaszcza na tablice nagrobne, gdzie pisano o „gens”, „strips” lub „familia Piastea”.
Bibliografia
- Gieysztor Aleksander, Geneza państwa polskiego, „Kwartalnik Historyczny”, t. 61 (1954).
- Jasiński Kazimierz, Rodowód Piastów śląskich. Piastowie wrocławscy, legnicko-brzescy, świdniccy, ziębiccy, głogowscy, żagańscy, oleśniccy, opolscy, cieszyńscy i oświęcimscy, wyd. 2, Avalon 2007.
- Łowmiański Henryk, Kilka uwag krytycznych o początkach Polski, „Roczniki
Historyczne”, t. 18 (1949). - Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Ossolineum 1975.
