„Warszawa: to jest piekło. Zdemolowane miasto. Nasze bomby i granaty zrobiły swoje. Żaden dom nie ostał się w całości” – tak brzmiał notka sporządzona w Dzienniku Josepha Goebbelsa po wizycie w Warszawie na początku listopada 1939 roku. Nazistowski minister propagandy nie przesadzał. Niemiecki ostrzał artyleryjski oraz naloty dywanowe obróciły znaczną część miasta w gruzy. Wybrane przez nas zdjęcia nie pozostawiają wątpliwości co do skali zniszczeń.
Niemcy liczyli, że uda im się zdobyć Warszawę z marszu już 8 września. Plan spalił jednak na panewce. Krwawe walki o miasto trwały przez kolejne trzy tygodnie. Najeźdźca rzucił przeciwko polskiej stolicy ogromne siły.
Ponadmilionowa metropolia stało się celem huraganowego ostrzału artyleryjskiego oraz nalotów dywanowych. Najcięższy z nich przeprowadzono 25 września.
Reklama
W tak zwany „lany poniedziałek” przeszło 400 niemieckich maszyn przez 10 godzin zrzuciło na Warszawę blisko 560 ton bomb burzących oraz ponad 70 ton bomb zapalających. Tego dnia życie straciło około 10 000 osób. Dalsze 35 000 zostało rannych.
Bardzo ucierpiała również zabudowa. Oblicza się, że w wyniku wrześniowych walk całkowitemu zniszczeniu uległo około 12% budynków. Oto jak wyglądała Warszawa po kapitulacji.
Płonąca Warszawa
Niemieckie zdjęcie lotnicze z września przedstawiające płonącą Warszawę (Bundesarchiv/CC-BY-SA 3.0).
Dymy pożarów wywołanych bombardowaniami Luftwaffe i ostrzałem artyleryjskim spowijały całe niebo nad Warszawą.
Dziesięcioletni Ryszard Pajewski na gruzach zbombardowanej przez Niemców kamienicy. Zdjęcie wykonane przez Juliena Bryana we wrześniu 1939 roku.
Płonący Zamek Królewski po ostrzale artyleryjskim z 17 września. Tego dnia niemiecki minister propagandy Joseph Goebbels uzasadniając barbarzyńskie metody stosowane przez Wehrmacht zanotował w swoim Dzienniku: „Musimy mieć to miasto i jeśli broni się go wszelkimi środkami, to my wszelkimi środkami musimy je atakować”.
Reklama
„Warszawa: to jest piekło”
Zgliszcza Zamku Królewskiego na zdjęciu wykonanym jesienią 1939 roku.
I jeszcze jedno zdjęcie ruin Zamku Królewskiego. Tym razem z 1941 roku.
Zniszczony Pałac Lubomirskich przy placu Żelaznej Bramy.
Reklama
Ruiny kamienic pomiędzy ulicami Kozią a Krakowskie Przedmieście. Fotografia wykonana zimą 1939 roku.
Skala zniszczeń robiła wrażenie nawet na Niemcach. Generał Helmuth Stieff w liście napisanym do żony 21 listopada 1939 roku stwierdzał:
Sama Warszawa sprawia ponure wrażenie. Nie ma domu, który by nie ucierpiał. Całe dzielnice leżą w gruzach lub pozostały po nich tylko zgliszcza.
Nadające się jeszcze do zamieszkania domy (około 50 procent) w mniejszym lub większym stopniu noszą ślady po ostrzale w postaci dziur po oknach zasłoniętych deskami lub tekturą, powstałych wskutek zrzucania bomb odłamkowych lub wybuchu pocisków artyleryjskich.
W bardzo podobnym duchu utrzymany był wpis Goebbelsa sporządzony w Dzienniku na początku tego samego miesiąca. Czytamy w nim:
Przejazd do Warszawy przez pola bitew, całkowicie zniszczone wsie i miasta. Obraz spustoszenia. Warszawa: to jest piekło. Zdemolowane miasto.
Nasze bomby i granaty zrobiły swoje. Żaden dom nie ostał się w całości. Ludność jest apatyczna i podobna do cieni. (…) Na cytadeli. Wszystko jest tutaj zniszczone.
Morze gruzów
Zdjęcie lotnicze, na którym widać zrujnowane kamienice pomiędzy ulicą Zielną a Marszałkowską (Bundesarchiv/Arthur Grimm/CC-BY-SA 3.0).
Zniszczona kamienica na rogu ulicy Miodowej i Krakowskiego Przedmieścia.
Wnętrze jednej ze zniszczonych we wrześniu 1939 roku warszawskich kamienic.
Ruiny domów przy ulicy Granicznej. Z lewej wylot ulicy Grzybowskiej.
Reklama
Obrócona w gruzy kamienica przy Nowym Świecie (Bundesarchiv/CC-BY-SA 3.0).
Zniszczona kamienica na rogu ulic Nowy Świat i Świętokrzyskiej. W tle widoczny gmach „Prudentialu”. Zdjęcie z lutego 1940 roku.
Tyle zostało z siedziby przedwojennego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych przy ulicy Nowy Świat 69.
Reklama
Zniszczone oficyny Pałacu Prymasowskiego, w którym przed wojną miało swoją siedzibę Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych. Widok od ulicy Koziej.
Zrujnowane zabudowania przy ulicy Wolskiej. Widać między innymi Szkołę Powszechną przy ulicy Wolskiej 151 oraz kościół św. Wawrzyńca i wieżę cerkwi św. Jana Klimaka.
30 miliardów strat
Kadr z propagandowego filmu Die Feuertaufe. Widać na nim zniszczony bombardowaniami „Gościnny Dwór” na placu Za Żelazną Bramą.
Szacuje się, że straty materialne Warszawy wyrządzone we wrześniu 1939 roku przez niemieckie naloty oraz ostrzał artyleryjski wyniosły około trzech miliardów przedwojennych złotych. W przybliżeniu jest to odpowiednik 30 miliardów obecnych złotych.
Zobacz również rzadkie niemieckie zdjęcia z kampanii wrześniowej 1939 roku
Reklama
Przyczynek do zrozumienia mechanizmów hitlerowskiej propagandy
Bibliografia
- Jochen Böhler, Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce, Znak Horyzont 2015.
- Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Warszawa w latach 1939-1945, Wydawnictwo Naukowe PWN 1984.
- Joseph Goebbels, Dzienniki. Tom 2: 1939-1943, Bellona 2021.
- Okaleczone miasto – Warszawa ’39. Wojenne zniszczenia obiektów stolicy w fotografiach Antoniego Snawadzkiego, oprac. Marcin Majewski, IPN 2009.
Wykorzystane w galerii zdjęcia pochodzą z domeny publicznej. Jeżeli tak nie jest zostało to zaznaczone w ich opisach.
1 komentarz