Bolesław III Krzywousty (ur. 20 sierpnia 1086 roku, zm. 28 października 1138) – książę Polski z dynastii Piastów, ostatni władca zjednoczonego kraju przed rozbiciem dzielnicowym. Był synem Władysława Hermana i Judyty Przemyślidki. Przyszedł na świat dopiero po długich staraniach – w kronice Galla Anonima zdarzenie to przedstawiono jako wymodlony cud.
Matka księcia zmarła wkrótce po porodzie, a jego relacje z macochą, Judytą Salicką – marzącą o powiciu własnego syna i przekazaniu mu tronu – stale były napięte. Z poduszczenia starszego brata przyrodniego, Zbigniewa, Bolesław już jako dziecko zaangażował się w wojnę domową przeciw ojcu. W 1099 roku pokonany Władysław Herman przekazał trzynastolatkowi władzę w połowie państwa.
Reklama
Po śmierci władcy w 1102 roku Bolesław nadal rządził Małopolską i Śląskiem, podczas gdy północ kraju znalazła się w rękach Zbigniewa. Między braćmi szybko doszło do konfliktu, w którym obie strony wykorzystywały wsparcie sąsiadów. Zbigniew poniósł klęskę i w 1107 roku został zmuszony do opuszczenia kraju. W ten sposób Bolesław, jako ostatni władca w średniowieczu, skupił w swoich rękach władzę nad całością ziem polskich.
Zbigniew po kilku latach powrócił do kraju. Młodszy brat złamał jednak złożoną mu gwarancję bezpieczeństwa, pojmał go, oślepił i doprowadził do jego śmierci. Zapewne to z tego względu otrzymał przydomek Krzywousty, odnoszący się do aktu krzywoprzysięstwa.
Bolesław Krzywousty w 1109 roku odparł potężny najazd cesarza Henryka V. Później interweniował w Czechach. Największe sukcesy odnosił jednak na Pomorzu – na początku lat 20. XII wieku zdołał podporządkować sobie księcia Warcisława, tym samym rozciągając polską zwierzchność nie tylko na Pomorze Gdańskie i Środkowe, ale też Zachodnie, łącznie z ziemiami leżącymi poza linią Odry.
Pozycja księcia znacząco osłabła w latach 30. XII wieku. Niepowodzenie przyniosły mu działania na Węgrzech, w 1135 roku był też zmuszony złożyć hołd lenny nowemu cesarzowi Lotarowi. Nigdy nie podjął starań o koronę, choć być może czynił ku temu przymiarki.
Reklama
Żaden władca wczesnośredniowiecznej Polski – przynajmniej według zachowanych źródeł – nie miał tak wielu synów, co Bolesław Krzywousty. Książę doczekał się siedmiu męskich potomków, z których pięciu dożyło dorosłości. Aby zapobiec konfliktom między nimi Piast ogłosił ustawę sukcesyjną. Sam fakt podziału kraju na dzielnice nie stanowił nowości. Poza tym jednak zdecydowano o wprowadzeniu nieznanej wcześniej nad Wisłą zasady senioratu. Tak zwany statut Bolesława Krzywoustego wszedł w życie po jego śmierci w roku 1138.
Ciekawostki o Bolesławie Krzywoustym
- W otoczeniu Bolesława Krzywoustego powstała pierwsza polska kronika, spisana przez Galla Anonima. Autor mógł być Włochem, albo Francuzem z tego samego klasztoru, w którym za sowitą opłatą modlono się o dziecko dla Judyty Przemyślidki.
- Gall Anonim tworzył za czasów pierwszego małżeństwa Bolesława Krzywoustego, z ruską księżniczką Zbysławą. Mimo to nie poświęcił niemal najmniejszej uwagi księżnej, a nawet ukrył jej imię. Prawdopodobnie zrobił tak, bo uważał małżeństwo za grzeszne.
- Ogromne wpływy po śmierci męża uzyskała jego druga żona, Salomea z Bergu. Prawdopodobnie na mocy statutu przyznano jej własną dzielnicę. Faktycznie sprawowała zwierzchność nad połową Polski, skutecznie szachując pasierba, Władysława Wygnańca.
- W świetle źródeł Bolesław Krzywousty to jedyny władca, o którym… wiadomo, że nie poszedł do nieba. Salomea z Bergu twierdziła, że zmarły mąż ukazał jej się we śnie i sam wyjawił, co go spotkało.
Reklama
Książki o Bolesławie Krzywoustym
Klasyczną biografię księcia napisał Karol Maleczyński (Bolesław III Krzywousty, 1975). Niedawno ukazało się nowe opracowanie jego losów, pióra Stanisława Rosika (Bolesław Krzywousty, 2015). O rodzinie, małżeństwach i skomplikowanych dziedzictwie Bolesława Krzywoustego szeroko opowiada także Kamil Janicki w książce Damy przeklęte. Kobiety, które pogrzebały Polskę (Znak 2019).
