Który ze średniowiecznych władców zapewnił Polsce największe terytorium? Jak istotne znaczenie miały podboje Kazimierza Wielkiego? I jakie wyzwanie terytorialne stanęło przed Władysławem Jagiełłą?
Powierzchnię Polski, zwłaszcza w odniesieniu do najwcześniejszych wieków, znamy tylko w przybliżeniu.
Reklama
Nie istniały wówczas ścisłe i stabilne granice. Na niektórych odcinkach rubież była wyznaczona rzeką czy ukształtowaniem terenu. Gdzie indziej – tylko domniemanym zasięgiem wpływów najdalszego grodu obsadzonego przez piastowską załogę.
O precyzję trudno tym bardziej, że wiadomości źródłowe, które dotrwały do naszych czasów, są ogromnie fragmentaryczne. Rzadko pozwalają określić dokładny zasięg zdobyczy czy strat terytorialnych. Zdarza się nawet, że sam fakt uzyskania tej czy innej korzyści stanowi temat kontrowersji.
Mocarstwo Bolesława Chrobrego (XI wiek)
Przyjmuje się, że w czasach pierwszych Piastów (XI-XII wiek) Polska wraz z okresowo i niepewnie kontrolowanym Pomorzem miała około 250 000 kilometrów kwadratowych. Taki obszar podaje się też dla roku tysięcznego.
U szczytu potęgi Bolesława Chrobrego – gdy usiłował on podporządkować sobie całe Czechy, a następnie utrzymał kontrolę przynajmniej nad Morawami i być może częścią Słowaczyzny – kraj był nawet większy. Choć istotne terytorialnie zdobycze okazały się bardzo nietrwałe.
Reklama
Rekordowego zasięgu, uzyskanego w pierwszych dekadach po chrzcie dynastii i po symbolicznym wejściu Polski do łacińskiej Europy, nie udało się też przywrócić aż do schyłku epoki średniowiecznej.
Okrojona polska dzielnicowa (XIII wiek)
Na przełomie XIII i XIV wieku, u kresu rozbicia dzielnicowego, wszystkie polskie księstwa miały łącznie już tylko 200 000 kilometrów kwadratowych.
Spadek wynikał z ostatecznego wypadnięcia z polskiej strefy wpływów Pomorza Zachodniego, z zaboru Ziemi Lubuskiej przez Brandenburczyków oraz z powstania państwa krzyżackiego, które zagarnęło Ziemię Chełmińską.
Kadłubowe państwo Władysława Łokietka (do 1333)
Nawet ten, skromniejszy niż przed wiekami, obszar nie wszedł w granice odrodzonego Królestwa Polskiego. Państwo Władysława Łokietka było tworem kadłubowym, nie obejmującym ani połowy ziem, które należały do jego praprzodków.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
Po przyłączeniu Kujaw i Ziemi Wieluńskiej kraj miał zaledwie 106 000 kilometrów kwadratowych. U schyłku panowania Łokietka nawet mniej, bo w 1331 roku Krzyżacy wkroczyli na Kujawy.
Zdobycze Kazimierza Wielkiego (do 1370)
Do nowej ekspansji doszło dopiero za panowania Kazimierza Wielkiego, ale na innym niż dotąd kierunku. Po zawarciu pokoju z Krzyżakami król skupił swoją uwagę na bogatym wschodzie, gdzie powstająca próżnia polityczna pozwoliła mu zawalczyć o nowe tereny.
Na skutek podboju Rusi Czerwonej w roku 1370 Polska miała już 170 000 kilometrów kwadratowych, a wraz z ziemiami lennymi – 240 000.
Wielkie bezkrólewie i Władysław Jagiełło. Zapomniany bój o granice
Apogeum rozwoju terytorialnego znów nie potrwało długo. Podręczniki często pomijają fakt, że po śmierci Kazimierza Wielkiego Andegawenowie wyjęli Ruś Czerwoną spod polskiego zarządu. I choć skutki tej decyzji – w obliczu trwającej ponad dekadę personalnej unii polsko-węgierskiej – nie były dotkliwe, to faktyczna powierzchnia kraju radykalnie się skurczyła.
Reklama
Regres pogłębił się jeszcze po śmierci Ludwika Andegaweńskiego (1382), gdy nie tylko status Rusi pozostawał niepewny, ale też kilka pogranicznych prowincji znalazło się w rękach Władysława Opolczyka, uważającego się za niezależnego władcę. Na dobrą sprawę Polska wróciła do „kadłubowego” obszaru z początku panowania Władysława Łokietka.
Kazimierzowskie granice udało się odtworzyć dopiero po zawarciu nowej unii – tym razem z Litwą (1386). Status Rusi Czerwonej pozostawał jednak niepewny jeszcze przez całe dekady, a ziemie kontrolowane przez Władysława Opolczyka udało się odzyskać dopiero za sprawą kilku wojen i kosztownych układów z patronującymi mu Krzyżakami.
O ile mniejsza/większa jest dzisiejsza Polska?
Dzisiejsza Polska na niespełna 313 000 kilometrów kwadratowych. Jest więc większa, niż państwo Piastów w dowolnym momencie. O ile konkretnie? Poniżej szacunkowe procenty.
– o około 25% większa od Polski Bolesława Chrobrego (1000)
– o 187% większa od Polski Władysława Łokietka (1330)
Reklama
– o 30% większa od Polski Kazimierza Wielkiego (1370)
– o 33% większa od Polski Władysława Jagiełły (1433)
Bibliografia
- Dąbrowski Jan, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370-1382, Universitas 2009.
- Gieysztor Irena, La Pologne [w:] Histoire de populations de l’Europe, t. 1, red. J.-P. Bardet i in., Paris 1997.
- Kurtyka Janusz, Odrodzone Królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, Societas Vistulana, 2001.
- Natanson-Leski Jan, Rozwój terytorialny Polski od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569-1572, PWN 1964.
- Rutkowski Henryk, Terytorium [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Wiedza Powszechna 1981.
- Sperka Jerzy, Władysław książę opolski, wieluński, kujawski, dobrzyński, pan Rusi, palatyn Węgier i namiestnik Polski (1326/1330 – 8 lub 18 maja 1401), Avalon, Kraków 2012.
- Wyrozumski Jerzy, Kazimierz Wielki, Ossolineum, 2004.
4 komentarze