II Rzeczpospolitą zbudowano łącząc ziemie trzech byłych zaborów. Nie były to jednak w żadnym razie równe części. Na obszarach podporządkowanych wcześniej Cesarstwu Niemieckiemu – w Wielkopolsce, na Pomorzu i na Górnym Śląsku – na początku lat 20. XX wieku zamieszkiwało tylko 14,5% populacji kraju. Prowincje te stanowiły 11% powierzchni całego państwa. Zarazem jednak właśnie dawny zabór niemiecki był najlepiej rozwinięty i najnowocześniejszy. Oto 7 dowodów.
1. Postęp technologiczny
Ziemie zaboru pruskiego weszły w epokę międzywojenną z ogromną przewagą technologiczną nad pozostałymi częściami kraju. Dla przykładu wystarczy pochylić się nad kwestią elektryfikacji.
Reklama
W Królestwie Polskim, stanowiącym trzon zaboru rosyjskiego, przed wybuchem I wojny światowej działały tylko 33 elektrownie miejskie. W Galicji było ich 28. Natomiast w zaborze pruskim – aż 117.
2. Transport
Podobnie rzecz wyglądała w zakresie transportu. Na 1000 kilometrów kwadratowych w zaborze pruskim było 68,8 kilometra linii kolejowych. W Galicji 46, a w Królestwie Polskim – tylko 28.
Taką dysproporcję notowano też w obszarze utwardzonych dróg. W Wielkopolsce było ich przed wybuchem I wojny światowej 247 kilometrów na 1000 kilometrów powierzchni. W Królestwie Polskim – tylko 71.
3. Zniszczenia i rozwój
Globalny konflikt tylko pogłębił kontrasty. Wprawdzie Wielkopolska została spustoszona na skutek powstania z lat 1918-1919, wcześniej jednak cały właściwie obszar zaboru pruskiego był bezpieczny od działań wojennych. Także wojna polsko-bolszewicka przyniosła zniszczenia na wschodzie i w centrum kraju, ale nie w prowincjach zachodnich.
Reklama
W Małopolsce, na Mazowszu, a już zwłaszcza na Kresach odbudowa trwała przez całe dwudziestolecie. Wielkopolska mogła w tym czasie się rozwijać – nie trzeba było bowiem podnosić się z gruzów.
W roku 1937 w województwach zachodnich sieć kolejowa była w efekcie ponad dwa razy gęstsza niż w centralnych. Co do dróg kołowych, w województwie poznańskim u schyłku epoki były 32 kilometry utwardzonych szos na 1000 kilometrów powierzchni. Dla porównania w warszawskim – tylko 24 kilometry.
4. Rolnictwo
Przez całe dwudziestolecie międzywojenne województwa zachodnie przodowały w dziedzinie rolnictwa. Plony były zdecydowanie wyższe niż w pozostałych częściach kraju. Przykładowo w Poznańskim zbierano o 40% więcej ziemniaków i niemal dwa razy więcej pszenicy z hektara niż w Małopolsce.
5. Motoryzacja
Nie licząc samej stolicy, województwa zachodnie stanowiły najlepiej zmotoryzowaną część kraju. W poznańskim u schyłku epoki międzywojennej na 10 000 mieszkańców przypadały 22 samochody, a w pomorskim – 27. Dla porównania w krakowskim było ich 13, w łódzkim 16, a w wołyńskim – niespełna 3 na 10 000 osób.
Reklama
6. Edukacja
W pierwszych latach międzywojnia aż 31-32% mieszkańców dawnej Galicji i Królestwa Polskiego było analfabetami. Na Kresach Wschodnich odsetek ten wynosił aż 64,7%. Dla porównania na terenie byłego zaboru pruskiego, gdzie już na początku XIX wieku wprowadzono obowiązek szkolny, analfabeci stanowili jedynie 4,2% społeczeństwa.
7. Postęp społeczny
Przez całą epokę międzywojenną w Polsce nie udało się wprowadzić wspólnego, nowoczesnego kodeksu cywilnego. Nadal obowiązywały przepisy zaborcze. Pod pewnymi względami prawodawstwo byłych ziem Cesarstwa Niemieckiego wyraźnie wyprzedzało resztę kraju.
Tylko w Wielkopolsce i na Pomorzu dozwolone były rozwody. Gdzie indziej Polacy musieli uciekać się do separacji, zmian wyznania albo kościelnych unieważnień małżeństw.
Poza tym wyłącznie województwa zachodnie weszły w niepodległość z działającym systemem emerytalnym i rentowym. Gdzie indziej idea wypłaty emerytur przyjmowała się bardzo powoli i z oporami.
***
O tym, jak wyglądało życie w zaborze pruskim i jak jego mieszkańcy walczyli o wolność dla siebie oraz całej Polski przeczytacie w nowej powieści Niny Majewskiej-Brown, inspirowanej losami prawdziwych postaci. Książkę Florentyna i Konstanty. Zakładnicy wolności kupicie w księgarni wydawcy.
Bibliografia
- 100 lat Polski w liczbach. 1918–2018, GUS 2018.
- Historia Polski w liczbach. Państwo i społeczeństwo, GUS 2003.
- Przedwojenna Polska w liczbach, Bellona 2020.
Fascynująca saga rodzinna osadzona w latach walk o niepodległość Polski
3 komentarze