W 1308 roku zakon krzyżacki podstępem zajął Pomorze Gdańskie, o które Władysław Łokietek walczył z Brandenburczykami. Interwencje w kurii rzymskiej i sądy rozjemcze nic nie dały. Nowy król Polski uznał, że jedyną opcją jest wojna. Źle jednak ocenił swoje możliwości w starciu z przeciwnikiem.
W 1327 roku Władysław Łokietek zaatakował ziemię chełmińską. W odwecie połączone siły krzyżacko-czeskie (król Czech Jan Luksemburski był sojusznikiem zakonu) wkroczyły do ziemi dobrzyńskiej i na Mazowsze.
Reklama
Tak zaczął się konflikt mający trwać aż do 1332 roku i nazwany przez wybitnego badacza tematu, prof. Mariana Biskupa, „pierwszą wielką wojną” Polski z zakonem.
Przedsmak walnej konfrontacji
Rozgrzane początkowymi sukcesami wojska zakonne dokonały szeregu najazdów na Kujawy i Wielkopolskę. Napastnicy w brutalny sposób mordowali mieszkańców, palili domostwa, rabowali kościoły i klasztory.
Organizowane w odpowiedzi wyprawy polskiego króla kończyły się niepowodzeniem lub niewielkimi sukcesami. Wzajemne rajdy dawały zresztą tylko przedsmak walnej konfrontacji.
Decydująca wyprawa
We wrześniu 1331 roku rycerze zakonni, ponownie wsparci przez Jana Luksemburskiego, podjęli wielką wyprawę na Polskę. Najazd miał nastąpić z dwóch stron: od północy i od południa, a atakujący zamierzali spotkać się oraz połączyć siły pod Kaliszem.
Reklama
Krzyżacy dotarli do ziemi sieradzko-łęczyckiej, obracając w perzynę wsie i miasta. W umówionym punkcie zbornym nie doczekali się jednak przybycia sił czeskich, rozpoczęli więc odwrót, prowadząc wozy z łupami i jeńców. Ich śladem postępowały oddziały polskie.
Bitwa pod Płowcami i ponury bilans wojen Łokietka
Rankiem 27 września 1331 roku pod Radziejowem doszło do zaciętej potyczki, w wyniku której Krzyżacy zostali rozbici, a wielu zakonnych dostojników straciło życie lub trafiło do niewoli.
Na wieść o klęsce z drogi zawróciły główne siły zakonne. Uderzyły one na oddziały Łokietka pod wsią Płowce. W tym drugim, popołudniowym starciu Polacy zadali Krzyżakom pewne straty, ale wobec nadciągających zakonnych posiłków i zapadającego zmierzchu wycofali się z pola walki.
Bitwa była nierozstrzygnięta, faktyczna przewaga pozostała jednak po stronie zakonu.
W następnym roku Krzyżacy ponowili rajdy na Kujawy i opanowali je w całości. Jeszcze jedna polska prowincja znalazła się pod okupacją wroga. U kresu panowania Władysława Łokietka bilans zmagań był dla Piasta wielce niekorzystny. Król utracił Pomorze Gdańskie, ziemię dobrzyńską i Kujawy, a ogromne połacie Wielkopolski zostały zrujnowane.
Proces warszawski 1339 roku
Zmagania z zakonem kontynuował Kazimierz Wielki. Świadomy przewagi wroga i oskrzydlenia Polski od południa przez roszczących sobie prawa do krakowskiego tronu Luksemburgów, wybierał jednak drogę negocjacji, nie zaś orężnego starcia.
W 1335 roku wniósł do papieża nową skargę na Krzyżaków. W 1339 roku w Warszawie odbył się kolejny proces, w którym sędziowie wydali wyrok w pełni korzystny dla Polski. Ojciec święty Benedykt XII dopatrzył się jednak uchybień formalnych i nie zatwierdził werdyktu.
Reklama
Trudne porozumienie. Pokój kaliski 1343 roku
Niezdolny do siłowego przymuszenia Krzyżaków do swej woli Kazimierz zdecydował się na zawarcie z zakonem układu pokojowego.
8 lipca 1343 roku w Kaliszu podpisano traktat, na mocy którego Polska zrzekła się ziemi chełmińskiej i michałowskiej oraz Pomorza Gdańskiego, uzyskała zaś w zamian Kujawy i ziemię dobrzyńską. Na wiele dekad w stosunkach polsko-krzyżackich zapanował pokój.
Po traktacie kaliskim państwo Piastów przestało być celem krzyżackiej ekspansji. Jego miejsce zajęła pogańska Litwa, a zwłaszcza Żmudź, oddzielająca państwo zakonne w Prusach od inflanckich włości kawalerów mieczowych.
Krzyżacy usiłowali ingerować w polską politykę w burzliwych latach bezkrólewia po śmierci Ludwika Andegaweńskiego (zm. 1382), otwarty konflikt na linii Kraków–Malbork odżył jednak dopiero po tym, jak małopolskie elity zaprosiły na tron księcia Jogaiłę.
Reklama
****
Powyższy tekst powstał na potrzeby książki Chwile przełomu (Bellona 2021). To wspólna publikacja autorstwa publicystów portalu WielkaHISTORIA.pl, ukazująca kluczowe punkty zwrotne w dziejach Polski.
Nasi najlepsi publicyści o wydarzeniach, które zmieniły dzieje Polski
Bibliografia
- Biskup M., Czaja R., Długokęcki W., Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, Warszawa 2020.
- Biskup M., Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim 1308-1521, Gdańsk 1993.
- Górki K., Zakon Krzyżacki a powstanie państwa pruskiego, Wrocław 1977.
1 komentarz