Najważniejsze obrazy Jana Matejki. Czy znasz każdy z nich?

Bez Jana Matejki zupełnie inaczej wyobrażalibyśmy sobie dzieje Polski. Sławny malarz ukazał na swoich płótnach dziesiątki najważniejszych wydarzeń i postaci. Które z jego dzieł po prostu trzeba znać?

Jak podkreśla Piotr Legutko w niedawno wydanej książce Marzyciele. Oni wyśnili Niepodległą, to nie kto inny a właśnie sławny Matejko:

[…] ukształtował historyczną wyobraźnię Polaków na progu odzyskania niepodległości. I śmiało można powiedzieć, że w tym kształcie, stworzonym przez niewielkiego wzrostem, ale ogromnego duchem artystę, zastygła ona do dziś.

Reklama

To Matejko sprawił, że kolejne pokolenia właśnie tak, a nie inaczej wyobrażały sobie polskich królów, nie tylko na portretach, ale i polach bitew.

Trudno się nie zgodzić z tym stwierdzeniem. Któż z nas bowiem nie kojarzy ze szkolnych podręczników Bitwy pod Grunwaldem czy Hołdu Pruskiego. Jednak czy znacie wszystkie z poniższych obrazów krakowskiego mistrza? Ułożyliśmy je w kolejności chronologicznej przedstawionych na nich wydarzeń.

Zaprowadzenie chrześcijaństwa

Właśnie tak na obrazie z 1889 roku Jan Matejko wyobrażał sobie chrystianizację Polski. W rzeczywistości jednak proces przyjmowania nowej religii na pewno nie prezentował się równie malowniczo. Był mozolny i trwał całe dziesięciolecia.

Koronacja pierwszego króla

Przybycie w 1000 roku do Gniezna Ottona III stanowiło wydarzenie bez precedensu. Poza konkretnymi korzyściami politycznymi, podróż miała również wymiar symboliczny. Jak podkreśla znakomity polski mediewista Jerzy Strzelczyk była to „o ile wiemy jedyna wizyta głowy państwa niemieckiego w Polsce aż do naszych dosłownie czasów”.

W jej trakcie Otton III miał nałożyć na skronie Bolesława Chrobrego cesarski diadem. Właśnie wyobrażenie tego aktu uwiecznił Matejko na obrazie Koronacja pierwszego króla. Co ciekawe malarz błędnie datował scenę na 1001 rok.

Reklama

Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa

Pokonanie 22 lipca 1018 roku przez Bolesława Chrobrego Jarosława Mądrego w bitwie nad Bugiem, a następnie zajęcie 14 sierpnia Kijowa było zwieńczeniem bogatej kariery wojskowej polskiego władcy.

Matejko, jak wielu innych artystów uwiecznił monarchę uderzającego Szczerbcem w Złota Bramę (zobacz naszą galerię przedstawiającą wjazd Chrobrego do Kijowa). Rzecz jasna w 1018 roku Złota Brama jeszcze nie istniała, a i sam miecz (przynajmniej ten, który dzisiaj znamy jako Szczerbiec) został wykuty kilkaset lat później.

Namalowane w 1884 roku na zlecenie księcia Heliodora Czetwertyńskiego dzieło, które artysta zatytułował Bolesław Chrobry ze Świętopełkiem przy Złotej Bramie w Kijowie przez całe dziesięciolecia było uważane za zaginione.

Dopiero w 2004 roku przy okazji obchodów 100-lecia Domu Jana Matejki okazało się, że obraz w prywatnych rękach przetrwał zawieruchę wojenną.

Reklama

Klęska Legnicka

Matejko uwieczniał nie tylko chwile polskiego triumfu. Na obrazie Klęska Legnicka z 1888 roku przedstawił uroczystości pogrzebowe poległych w czasie bitwy stoczonej 9 kwietnia 1241 roku z Mongołami (Tatarami) rycerzy.

Batalia zakończyła nie tylko żywot Henryka II Pobożnego (o którego żonie pisaliśmy TUTAJ), ale również zaprzepaściła starania Piastów śląskich o zjednoczenie rozbitej na dzielnice Polski. Właśnie dlatego Matejko uznał ją za jeden z przełomowych momentów w polskich historii i umieścił w cyklu Dzieje Cywilizacji w Polsce.

Powtórne zajęcie Rusi

Obraz z 1888 roku Powtórne zajęcie Rusi. Bogactwo i oświata upamiętnia zwycięstwo Kazimierza Wielkiego w toczonej z przerwami od 1349 do 1366 roku wojnie o Ruś Halicką.

Warto pamiętać, że chociaż Kazimierz Wielki nie kojarzy się z wojnami, to za jego panowania Polska powiększyła swoją powierzchnię aż dwa i pół raza!

Reklama

Bitwa pod Grunwaldem

Namalowanej w 1878 roku Bitwy pod Grunwaldem nikomu nie trzeba przedstawiać. Matejko uwiecznił na płótnie zwycięstwo odniesione 15 lipca 1410 roku przez wojska polsko-litewskie nad Krzyżakami i ich sojusznikami.

Monumentalne działo o wymiarach 426 na 987 centymetrów powstawało aż sześć lat. Matejko sporządził bowiem pierwsze szkice już w 1872 roku.

Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.

Hołd Pruski

Ukończony cztery lata po Grunwaldzie Hołd pruski również zdobi większość podręczników, z których dzieci i młodzież uczy się polskich dziejów.

Matejko uchwycił na nim moment składania przez Albrechta Hohenzollerna 10 kwietnia 1525 hołdu lennemu królowi Zygmuntowi Staremu.

Reklama

Jak podkreśla w książce Marzyciele. Oni wyśnili Niepodległą Piotr Legutko, tej chwili triumfu:

[…] towarzyszy pełna zadumy refleksja Stańczyka. Jego postać z twarzą samego mistrza pojawia się także na innych obrazach i zdaniem niektórych znawców niesie jakieś wizyjne przesłanie, ostrzeżenie przed czyhającym zagrożeniem.

Unia Lubelska

Z okazji trzechsetnej rocznicy zawarcia w 1569 roku w Lublinie unii polsko-litewskiej Matejko zaprezentował dzieło przedstawiające to wydarzenie.

Jak podaje w Marzycielach Piotr Legutko, po namalowaniu Unii lubelskiej „Francuzi uhonorowali go Legią Honorową”.

Warto zwrócić uwagę na stojącą na drugim planie po prawej, siostrę Zygmunta Augusta Annę Jagiellonkę. Po śmierci brata i po ucieczce Henryka Walezego zostanie ona obrana na polskiego króla.

Śmierć Zygmunta Augusta

Matejko namalował kilka obrazów, na których uwiecznił ostatniego męskiego przedstawiciela dynastii Jagiellonów. Ten przestawiający śmierć Zygmunta Augusta jest na pewno jednym z rzadziej reprodukowanych.

Batory pod Pskowem

Reklama

Batorego pod Pskowem Matejko namalował mając 34 lata. Dzieło (przedstawiające fikcyjną scenę) upamiętniało zwycięstwo Stefana Batorego w wojnie z Iwanem Groźnym o Inflanty.

Trwający pięć lat konflikt zakończył podpisany 15 stycznia 1582 rozejm w Jamie Zapolskim. Na jego mocy Rzeczpospolita odzyskała utracone wcześniej Inflanty Połock oraz Wieliż.

Sobieski pod Wiedniem

Kolejnym monumentalnym dziełem Matejki (płótno ma niemal 9 metrów szerokości!) było namalowane w latach 1882-1883 Zwycięstwo pod Wiedniem.

Obraz powstał z okazji dwusetnej rocznicy zwycięstwa nad Turkami. Matejko – płacąc z własnej kieszeni – wynajął w wiedeńskim Towarzystwie Ogrodniczym salę, gdzie każdy mógł za darmo zobaczyć płótno. W ten sposób mistrz chciał przypomnieć masom o tym, co Austriacy woleli pomijać: prawdziwym, nieodzownym wkładzie Polaków w historyczny triumf.

Rejtan

Matejko namalował protestującego przeciwko I rozbiorowi Tadeusza Rejtana w wieku zaledwie 28 lat. Obraz wywołał duże kontrowersje wśród krakowskich konserwatystów, którzy poczuli się urażeni jego wymową.

Reklama

Mimo wszystko płótno trafiło na wystawę w Paryżu, gdzie w 1867 roku zostało nagrodzone złotym medalem. Zobaczył je tam również cesarz Franciszek Józef I. Obraz tak mu się spodobał, że kupił go za 50 000 franków.

Konstytucja 3 maja

Mimo że Konstytucja 3 maja obowiązywała tylko przez rok, to na stałe zapisała się w polskiej historii. Nic zatem dziwnego, że Matejko postanowił uczcić jej stulecie.

Patrząc na obraz warto pamiętać, że jego centralną postacią wcale nie jest król Stanisław August Poniatowski. Tego widzimy stojącego bokiem w czerwonym płaszczu. Na rękach niesiony jest zaś marszałek Sejmu Wielkiego Stanisław Małachowski.

Kościuszko pod Racławicami

Obrazy Matejki, to nie tylko wizje artysty dotyczące przełomowych wydarzeń w naszej historii. To również, jak podkreśla Piotr Legutko w „spojrzenie z nadzieją w przyszłość”.

Najlepiej widać to właśnie na namalowanym 1888 roku obrazie Kościuszko pod Racławicami.

Reklama

Jak czytamy w książce Marzyciele. Oni wyśnili Niepodległą:

[…] jest to nie tyle scena batalistyczna, ile traktat o Polakach tamtych czasów. Matejko ujął w nim to, co w insurekcji było ważniejsze nawet niż militarny sukces. Przedstawił nową wizję polskiego społeczeństwa. Na płótnie obecne są wszystkie stany, nie tylko rycerstwo i szlachta. Uważny obserwator znajdzie tu także postać Żyda.

W wizji Matejki lud staje się już świadomym własnej tożsamości narodem. Chłopi przestają być tylko mięsem armatnim, ale stają się żołnierzami, wręcz wojownikami.

Zakuwana Polska

Na koniec jedyny obraz Matejki odnoszący się do współczesnych mu wydarzeń. Nigdy niedokończone płótno Polonia – Rok 1863 (wcześniejsza tytuł Murawiew w Wilnie) powstało w 1864 roku, gdy malarz miał zaledwie 26 lat. Jest ono alegorią tego, co spotkało Polskę i Litwę po upadku powstania styczniowego.

Oczywiście to tylko kilkanaście z dziesiątek obrazów Jana Matejki. Jakie Waszym zdanie powinny jeszcze znaleźć się na tej liście?

Polecamy

Tytuł, lead, śródtytuły i teksty w nawiasach kwadratowych pochodzą od redakcji. W celu zachowania jednolitości tekstu usunięto przypisy, znajdujące się w wersji książkowej. Tekst został poddany obróbce redakcyjnej w celu wprowadzenia większej liczby akapitów.

Bibliografia:

1. Marian Gorzkowski, Jan Matejko epoka lat dalszych, do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu lat siedemnastu, nakładem autora 1898.
2. Piotr Legutko, Sylwester Szefer i Paweł Nowakowski, Marzyciele. Oni wyśnili Niepodległą, Wydawnictwo WAM 2019)
3. Jerzy Malinowski, Malarstwo polskie XIX wieku, Wydawnictwo DiG 2003.
4. Jerzy Strzelczyk, Otton III, Ossolineum 2000.
5. Mieczysław Treter, Matejko. Osobowość artysty, twórczość, forma i styl, Książnica Atlas 1939.
6. Zaginiony obraz Matejki wystawiony, wp.pl, 23 czerwca 2004 [dostęp: 06.11.2019].