Bona Sforza (ur. 2 lutego 1494, zm. 19 listopada 1557) – królowa Polski w latach 1518–1548, żona Zygmunta Starego i matka Zygmunta Augusta. Po matce była potomkinią dynastii aragońskiej rządzącej Neapolem. Po ojcu – członkinią rodu Sforzów, który dopiero w ostatnich pokoleniach dołączył do grona włoskiej arystokracji.
W dzieciństwie, po tym jak jej ojciec, książę Neapolu Gian Galeazzo, zginął w zamachu, Bona Sforza była zmuszona opuścić rodzinne miasto i tułać się po Włoszech. W 1502 roku, jako ośmiolatka, osiadła w Bari w Apulii – niewielkim księstwie nadanym jej matce, Izabeli Aragońskiej, przez cesarza. Jako przewidywana spadkobierczyni fortuny przodków rządzących Neapolem uchodziła za doskonałą partię na małżeńskiej giełdzie, choć nadzieje na pomnożenie majątku nigdy się nie ziściły. W 1518 roku poślubiła króla Polski – Zygmunta Jagiellończyka.
Reklama
U boku dwa razy starszego męża szybko uzyskała bardzo silną pozycję. Ingerowała w sprawy polityczne, decydowała o obsadzie urzędów, a przede wszystkim gromadziła własny majątek. W samej tylko Koronie weszła w posiadanie piętnastu miast i niemal dwustu wsi. Kontrolowała też bezpośrednio ogromną część Litwy, co łącznie czyniło z niej najbogatszą kobietę w kraju i jednego z największych właścicieli ziemskich nad Wisłą.
Urodziła szóstkę dzieci, z których pięcioro dożyło dorosłości. Miała córki Izabelę (ur. 1519), Zofię (ur. 1522), Annę (ur. 1523) i Katarzynę (ur. 1526). Jej starszy syn, Zygmunt August (ur. 1520), był ostatnim męskim przedstawicielem rodu Jagiellonów. Młodszy Olbracht, urodzony przedwcześnie na skutek wypadku, jakiego królowa doznała na polowaniu w 1527 roku, zmarł jeszcze tego samego dnia.
Bona Sforza była znienawidzona przez znaczną część szlachty i magnaterii, a także skłócona z domem habsburskim. Do jej największych sukcesów zalicza się wyniesienie syna na tron vivente rege – jeszcze za życia ojca (w 1529 roku na wielkiego księcia litewskiego, w 1530 roku na króla Polski). Jej ambicje doprowadziły w roku 1537 do szlacheckiego rokoszu, który zyskał sobie miano wojny kokoszej.
Wpływy Bony Sforzy pozostały silne aż do śmierci męża. Krytykowano ją między innymi za to, że wprowadzała niezgodę między synem i jego pierwszą żoną, Elżbietą Habsburżanką (poślubioną w 1543 roku). Zygmunt August, wysłany przez Bonę na Litwę, stopniowo uległ wpływom możnego rodu Radziwiłłów. Potajemny ślub z Barbarą Radziwiłłówną ostatecznie zatruł relacje między królową matką i następcą tronu.
Reklama
Po zgonie Zygmunta Starego w 1548 roku Bona osiadł na Mazowszu. Osamotniona, pozbawiona wpływów i znienawidzona przez syna w 1556 roku zdecydowała się wyjechać do Bari we Włoszech. Na miejscu udzieliła Habsburgom ogromnej pożyczki, znanej pod nazwą sum neapolitańskich. W 1557 roku została zamordowana przez Jana Wawrzyńca Pappacodę na zlecenie domu rakuskiego.
Książki o Bonie Sforzy
Monumentalną, czterotomową biografię Bony Sforzy opublikował w latach 50. XX wieku Władysław Pociecha. Popularnonaukowe, współczesne ujęcie losów wielkiej królowej można natomiast znaleźć w książce Kamila Janickiego pt. Damy złotego wieku (Znak 2014).
