Jak rozległa była Polska u szczytu swojej potęgi? Jaką największą miała powierzchnię i w którym dokładnie roku? Odpowiedź tylko z pozoru jest oczywista.
Podaje się często, że Polska osiągnęła apogeum rozwoju terytorialnego w roku 1619 i że miała wtedy 990 000 kilometrów kwadratowych. Do pewnego stopnia jest to informacja prawdziwa. Ale jednak bardzo uproszczona.
Reklama
Punkt wyjścia
W innym tekście pisałem już o tym, jaką powierzchnię zajmowała średniowieczna Polska, od czasów Bolesława Chrobrego po panowanie Władysława Jagiełły.
W okresie rządów pierwszego króla kraj miał w szczytowym momencie ponad 250 000 kilometrów kwadratowych. Podobny obszar udało się uzyskać ponownie dopiero u samego schyłku epoki.
Powierzchnia Polski za rządów Władysława Jagiełły i Kazimierza Jagiellończyka
Na skutek wykupu Ziemi Dobrzyńskiej z rąk Krzyżaków (rok 1405) i wzięcia w zastaw miast spiskich od króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego (1412), Władysław Jagiełło powiększył terytorium kraju do około 235 000 kilometrów kwadratowych (łącznie z lennym Mazowszem).
Dopiero jednak spektakularny sukces w wojnie trzynastoletniej z państwem zakonnym i powrót Polski nad Bałtyk, sprawiły że obszar nadwiślańskich włości Jagiellonów na powrót przekroczył ćwierć miliona kilometrów kwadratowych. Szacuje się, że w roku 1466 kraj, łącznie z obszarem lennym, rozciągał się na 260 000 kilometrów kwadratowych.
Reklama
Potem, z początkiem XVI wieku, nastąpił jeszcze formalny przyrost o 32 000 kilometrów kwadratowych, na skutek tymczasowego zhołdowania Prus Książęcych.
Taki właśnie (260 000-292 000 kilometrów kwadratowych) był szczytowy obszar Polski, uzyskany zwykłymi środkami politycznymi: drogą podbojów i układów dynastycznych. W jednym ze znaczeń można więc przyjąć podaną liczbę za największe terytorium kraju w okresie przedrozbiorowym.
Jedna decyzja, setki tysięcy kilometrów. Zygmunt August a terytorium Polski
Dalsza, i to olbrzymia, ekspansja nastąpiła dopiero za sprawą Zygmunta Augusta wiosną 1569 roku.
Król, pragnący przymusić litewskie elity do zatwierdzenia realnej unii między państwami, podjął samowolną decyzję o inkorporowaniu do Korony czterech województw wchodzących dotąd w skład Wielkiego Księstwa: bracławskiego, kijowskiego, podlaskiego i wołyńskiego.
Reklama
Z dnia na dzień terytorium Królestwa Polskiego podwoiło się: do 570 000 kilometrów kwadratowych.
W lipcu 1569 roku w Lublinie zawarto upragnioną przez Zygmunta Augusta unię. Decyzja inkorporacyjna pozostała jednak w mocy. Tym samym 570 000 kilometrów to największy obszar samodzielnej Polski, a następnie Polski w granicach Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Unia polsko-litewska u schyłku średniowiecza. Powyżej miliona kilometrów kwadratowych
Za sprawą Zygmunta Augusta Litwa stała się nie tylko słabszym politycznie, ale też mniejszym terytorialnie partnerem związku państw. Wcześniej tak nie było.
U schyłku panowania Władysława Jagiełły (1430), gdy Polska z ziemiami lennymi liczyła około 235 000 kilometrów kwadratowych, Wielkie Księstwo Litewskie miało szacunkowo 930 000 kilometrów. Szacunkowo, bo obszar pozbawionych osadnictwa Dzikich Pól pozostawał płynny i nie do końca znany, a i wschodnie rubieże kraju ulegały częstym przesunięciom.
W każdym razie łącznie unia polsko-litewska w wieku XV miała nawet 1 165 000 kilometrów kwadratowych. W pewnym sensie to był więc największy obszar Polski w dziejach.
Apogeum Rzeczypospolitej Obojga Narodów
Ostatnia możliwość to terytorium już połączonej unią realną Rzeczypospolitej Obojga Narodów. W 1580 roku wynosiło on 865 000 kilometrów, ale w 1619 – na skutek zdobycia ziem czernihowskiej, siewierskiej i smoleńskiej – sięgnęło 990 000 kilometrów kwadratowych. To był największy obszar w dziejach zjednoczonego organizmu polsko-litewskiego.
Wielkie historie co kilka dni w twojej skrzynce! Wpisz swój adres e-mail, by otrzymywać newsletter. Najlepsze artykuły, żadnego spamu.
O ile mniejsza/większa jest dzisiejsza Polska?
Na koniec warto jeszcze porównać Polskę przedrozbiorową z tą obecną. Z niespełna 313 000 kilometrów kwadratowych powierzchnia III Rzeczypospolitej jest:
– o 30% większa od Polski Kazimierza Jagiellończyka (1466)
– o 45% mniejsza od Polski po inkorporacji województw wschodnich (1569)
Reklama
– o 73% mniejsza od powierzchni unii polsko-litewskiej za Władysława Jagiełły (1430)
– o 68% mniejsza od szczytowego obszaru Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1619)
Bibliografia
- Gieysztor Irena, La Pologne [w:] Histoire de populations de l’Europe, t. 1, red. J.-P. Bardet i in., Paris 1997.
- Kąkolewski Igor, Nadużycia władzy I korupcja w Prusach Książęcych w połowie XVI wieku, Trio 2000.
- Natanson-Leski Jan, Rozwój terytorialny Polski od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569-1572, PWN 1964.
- Norkus Zenonas, An Unproclaimed Empire. The Grand Duchy of Lithuania from the Viewpoint of Comparative Historical Sociology of Empires, Routledge 2017.
- Pelenski Jarosław, Inkorporacja ukraińskich ziem dawnej Rusi do Korony w 1569 roku, „Przegląd Historyczny”, t. 65 (1974).
- Rutkowski Henryk, Terytorium [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Wiedza Powszechna 1981.
