Nowożytność

Od XII stulecia rządca parafii był nazywany plebanem. Swój urząd często zawdzięczał właścicielowi okolicznych dóbr, zależał więc nie tylko od biskupa, ale też pana folwarcznego. Dla chłopów pańszczyźnianych mógł być kolejnym reprezentantem wiejskiej...

„Przez cały czas jako królowa nie miałam jednego dnia, który mogłabym nazwać szczęśliwym” – wyznała na łożu śmierci żona Ludwika XIV, Maria Teresa hiszpańska. Podobne słowa mogłyby paść także z ust innych królowych Francji, jej poprzedniczek oraz...

Jeden przedmiot stał się nad Wisłą w czasach Rzeczpospolitej szlacheckiej symbolem odwagi, nieustępliwości, honoru, umiłowania ojczyzny. Obowiązkowo musiał go posiadać każdy pan herbowy. I cenił go nawet bardziej niż własną rodzinę oraz...

Przez cały okres istnienia Kozaczyzny najważniejszym rodzajem jej wojsk była piechota. To właśnie na niej spoczywał główny ciężar walki w licznych bitwach toczonych przez Zaporożców. O tym, jakim uzbrojeniem dysponowała kozacka piechota pisze Jacek...

Elżbieta I Tudor przez całe swoje długie panowanie prawie nigdy nie mogła liczyć na prawdziwe chwile prywatności. Jej życie podlegało ścisłym normom. Publiczne ceremonie, spotkania na gruncie prywatnym – wszystko było zorganizowane w...

Wciąż nie brakuje publicystów i historyków przekonujących, że życie chłopów pańszczyźnianych w Rzeczpospolitej wcale nie było pasmem udręk i wyzysku. Szczególnie chętnie podkreślają oni, że sytuacja wsi pogorszyła się radykalnie dopiero po potopie...

Katarzyna Aragońska była żoną Henryka VIII Tudora oraz angielską królową przez 24 lata. Zanim jednak stanęła u boku sławnego monarchy, poślubiła jego starszego brata – księcia Walii Artura Tudora. Para spędziła razem zaledwie kilka miesięcy, a...

Szlachectwo było w Polsce czymś więcej niż tylko statusem społecznym czy zbiorem uprawnień. Było całym systemem myślenia. Ziemianie postrzegali rzeczywistość zupełnie inaczej od plebejów – chłopów i mieszczan. W żadnym obszarze nie dawało to osobie...

W 1595 roku doszło do jednego z największych pożarów w dziejach zamku królewskiego na Wawelu. Popularna legenda mówi, że właśnie po nim król Zygmunt III Waza zdecydował się przenieść stolicę do Warszawy. W rzeczywistości jednak krakowska rezydencja...

Wyobrażenia o dawnych szlachcicach jako dzielnych Sarmatach mają niezmiennie ogromną moc oddziaływania. Sarmacja kojarzy się z odwagą, triumfami zbrojnymi, szlachecką fantazją i zadziornością. Mało kto pamięta, że mit, za sprawą którego członkowie...

Kiedy Anna Boleyn, druga żona Henryka VIII, zaszła w ciążę król z niecierpliwością wypatrywał narodzin dziecka. Uczeni dworzanie przekonywali monarchę, że ten doczeka się w końcu męskiego potomka. Gdy jednak Anna powiła dziewczynkę, której nadano...

W wielu językach zachodniej Europy, z angielskim na czele, jest rzeczą zwyczajną, że nawet do ludzi obcych mówi się per „ty”. W Polsce to obyczaj, który wciąż budzi rezerwę. W większości środowisk i sytuacji niezmiennie oczekujemy, że człowiek...

Nie wszyscy lokatorzy dawnego Wawelu zapisali się w dziejach. O setkach ludzi, bez których zamek w ogóle nie mógłby funkcjonować, królowie nie myśleli ani nie doceniali ich starań. Także dzisiaj ich ciężkie życie i brudne obowiązki niemal nigdy nie...

Elżbieta I Tudor rządziła Anglią przez ponad 44 lata. O jej panowaniu mówi się, że był to złoty wiek elżbietański, kiedy rozkwitały teatr, literatura, sztuka, a w kraju panował dobrobyt. To właśnie w tym okresie Anglia rozpoczęła swoją ofensywę...

Jak wyglądał typowy dworek szlachecki? Na myśl natychmiast nasuwają się okazałe, a jednocześnie stylowe wiejskie rezydencje z XVIII czy XIX wieku, których wciąż wiele można oglądać na polskiej prowincji. Niemal obowiązkowo mają ganki, schodki...

W pierwszej połowie XVII stulecia Rzeczpospolita uchodziła za mocarstwo rozdające karty w środkowej i wschodniej części Europy. Zaledwie sto lat temu była już tylko smutnym wrakiem państwa, pozbawionym podmiotowości i uzależnionym od sąsiadów. O...

Szlachcice przez stulecia przekonywali, że różnią się od swoich poddanych pod każdym względem. Twierdzili, że należą do innego rodzaju ludzi i są obdarzeni wrodzoną „cnotą”, której chłopi pańszczyźniani rzecz jasna nie posiadali. W rzeczywistości...

Pisząc o kondycji chłopów w dawnej Polsce łatwo ugrzęznąć w gąszczu liczb i pustych frazesów. Za faktem, że typowa wiejska rodzina musiała pracować dla Pana nawet przez ponad 10 dni w tygodniu kryją się jednak prawdziwe osobiste tragedie. Oto jak...

Zagraniczni podróżnicy, którym przyszło odwiedzić Rzeczpospolitą w XVII albo XVIII stuleciu, raz po raz przecierali oczy ze zdumienia. Obyczaje miejscowych elit bardzo bowiem różniły się od tych, które znano na Zachodzie. Inne też były obsesje ludzi...

Zachodnie skrzydło Wawelu istniało już w czasach średniowiecznych, być może wzniesiono je za czasów Kazimierza Wielkiego. Gmach, przez który przechodzi sień bramna prowadząca na dziedziniec pałacu został jednak gruntownie przebudowany na początku...

Polscy szlachcice przez stulecia starali się udowadniać, że nie są takimi samymi ludźmi, co chłopi, których spychali w stan niewolnictwa. Twierdzili, że należą do odrębnego narodu, a nawet do lepszego „rodzaju” czy „gatunku”. Ataki były przepojone...

W nowożytnej Polsce do władzy była dopuszczona tylko jedna warstwa społeczeństwa. Wszystkie ważne urzędy znajdowały się w rękach szlachty. Poza tym tylko szlachcicom wolno było kupować ziemię i wyłącznie oni wybierali władców oraz członków...

Na początku epoki nowożytnej powszechnie przyjmowano, że wiejskie zagrody w Polsce są własnością samych chłopów i że w związku z tym mogą oni swobodnie przekazywać je w spadku dzieciom lub żonom. U schyłku epoki prawo do chaty, obejścia, a tym...

Przez całe stulecia polscy chłopi niezależnie organizowali swoje życie, układali plan prac i egzekwowali od każdego, by się z niego wywiązywał. Prawidła tradycyjnego rolnictwa wprost wymuszały sąsiedzką kooperację. Nowożytni szlachcice, właściciele...

Nie da się zrozumieć tragedii chłopów pańszczyźnianych bez zrozumienia tego, jak przed kilkoma stuleciami funkcjonowała polska wieś. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów nie brakowało ziemi uprawnej ani klientów chętnych kupować zboże. Zawsze zbyt mało...