Pisząc o kondycji chłopów w dawnej Polsce łatwo ugrzęznąć w gąszczu liczb i pustych frazesów. Za faktem, że typowa wiejska rodzina musiała pracować dla Pana nawet przez ponad 10 dni w tygodniu kryją się jednak prawdziwe osobiste tragedie. Oto jak...
Zapomniana obsesja polskich szlachciców. Taki obyczaj panował tylko w Rzeczpospolitej Obojga Narodów
Zagraniczni podróżnicy, którym przyszło odwiedzić Rzeczpospolitą w XVII albo XVIII stuleciu, raz po raz przecierali oczy ze zdumienia. Obyczaje miejscowych elit bardzo bowiem różniły się od tych, które znano na Zachodzie. Inne też były obsesje ludzi...
Zachodnie skrzydło Wawelu istniało już w czasach średniowiecznych, być może wzniesiono je za czasów Kazimierza Wielkiego. Gmach, przez który przechodzi sień bramna prowadząca na dziedziniec pałacu został jednak gruntownie przebudowany na początku...
Polscy szlachcice przez stulecia starali się udowadniać, że nie są takimi samymi ludźmi, co chłopi, których spychali w stan niewolnictwa. Twierdzili, że należą do odrębnego narodu, a nawet do lepszego „rodzaju” czy „gatunku”. Ataki były przepojone...
Znamienitych gości, przybywających na wzgórze wawelskie w dawnych wiekach zachwycały nie tylko budowle i splendor monarszego dworu. Ogromne wrażenie robiły także szczególne atrakcje siedziby monarszej. O jednej z nich źródła przechowały sporo...
Często można spotkać się z twierdzeniem, że gdy na Zachodzie masowo urządzono polowania na czarownice Polska była państwem bez stosów. To rzecz jasna mit. Badania dowodzą, że w samej Koronie od XV do XVIII wieku przed sądem postawiono ponad 1300...
W nowożytnej Polsce do władzy była dopuszczona tylko jedna warstwa społeczeństwa. Wszystkie ważne urzędy znajdowały się w rękach szlachty. Poza tym tylko szlachcicom wolno było kupować ziemię i wyłącznie oni wybierali władców oraz członków...
Na początku epoki nowożytnej powszechnie przyjmowano, że wiejskie zagrody w Polsce są własnością samych chłopów i że w związku z tym mogą oni swobodnie przekazywać je w spadku dzieciom lub żonom. U schyłku epoki prawo do chaty, obejścia, a tym...
Przez całe stulecia polscy chłopi niezależnie organizowali swoje życie, układali plan prac i egzekwowali od każdego, by się z niego wywiązywał. Prawidła tradycyjnego rolnictwa wprost wymuszały sąsiedzką kooperację. Nowożytni szlachcice, właściciele...
Nie da się zrozumieć tragedii chłopów pańszczyźnianych bez zrozumienia tego, jak przed kilkoma stuleciami funkcjonowała polska wieś. W Rzeczpospolitej Obojga Narodów nie brakowało ziemi uprawnej ani klientów chętnych kupować zboże. Zawsze zbyt mało...
Król Zygmunt Stary (1467-1548) wsławił się jako wielki budowniczy, opiekun przebudowy zamku królewskiego na Wawelu na renesansową modłę. Jego syn Zygmunt August (1520-1572) miał inne pasje. Był przede wszystkim zapalonym kolekcjonerem.
Typowy polski szlachcic, właściciel nowożytnej wioski, nie chciał osobiście angażować się w codzienne życie chłopów. Zależało mu jednak na tym, by społeczność, którą wyzyskiwał była karna oraz pracowita. Dla utrzymania dyscypliny w osadzie oraz na...
Ludwika Karolina Radziwiłłówna była najlepszą partią w Rzeczpospolitej. W 1687 roku o rękę bajecznie bogatej wdowy po margrabim Ludwiku Leopoldzie Hohenzollernie starał się syn króla Jana III Sobieskiego. Chociaż wydawało się, że para stanie na...
Od drugiej połowy XVII stulecia typowy polski chłop był zmuszony pracować na pańskim polu przez więcej dni niż było ich w tygodniu. Na nieodpłatną robotę chodził sam, wysyłał dzieci, żonę, parobków. Ale przynajmniej wiedział, ile musi odpracować...
14 czerwca 1794 roku, w następstwie drugiego rozbioru i stłumionego powstania, do Krakowa wkroczyły wojska pruskie. Umocniony zamek wawelski skapitulował już po kilku godzinach. Wraz z nim w ręce zaborców wpadł też najważniejszy skarb w kraju.
Nawet średni, typowy wymiar obciążeń, jakie spadały na polskiego chłopa w XVII i XVIII wieku był nieludzki, niewolniczy. Rekordziści wyzysku oczekiwali jednak znacznie więcej. Być może najgorzej w całym kraju mieli poddani Barbary Kochanowskiej ze...
Od XVII stulecia wielu panów folwarcznych celowo rozpijało własnych poddanych. Chłopom kazano najpierw produkować wódkę, a potem kupować ją i spożywać. Nie brakowało nawet majątków szlacheckich, gdzie propinacja przynosiła zwierzchności większe...
Najbardziej zapomniana kondygnacja zamku królewskiego na Wawelu. Dzisiaj nikogo się tam nie wpuszcza
Pisze się powszechnie, że renesansowy pałac na Wawelu miał – i ma – trzy kondygnacje: parter przeznaczony głównie dla urzędników, pierwsze piętro, gdzie znajdowały się pokoje prywatne króla i reprezentacyjne piętro drugie. Wyżej jest jednak jeszcze...
Folwarki istniały w Polsce od niepamiętnych czasów. Już w średniowieczu typowy rycerz posiadał swoje prywatne gospodarstwo, zapewniające żywność dla niego, rodziny i gości. Dopiero jednak na przełomie (nie takich) ciemnych wieków i doby nowożytnej...
Dla średniowiecznych krakowian prawdziwość legendy o smoku wawelskim nie była tematem dyskusji. Wierzono, że taka bestia faktycznie istniała i że w zamierzchłych czasach prześladowała króla Kraka oraz jego poddanych. Za najlepszy dowód uznawano samo...
Mikołaj Kopernik senior, ojciec astronoma, pojawia się na łamach historii 11 maja 1447 roku. W archiwach gdańskiej rady miejskiej został ślad po transakcji, w której kupiec opisany jako „Niclos Koppernik von Crocaw” sprzedał 38 kwintali miedzi za 86...
W XVII wieku, na skutek serii niszczycielskich wojen i załamania rynku międzynarodowego, eksport zboża przestał przynosić oczekiwane dochody. Zachłanni polscy szlachcice zaczęli szukać nowego źródła zysku. W setkach folwarków uruchomiono gorzelnie...
Groby królewskie na Wawelu kojarzą się nierozerwalnie z podziemnymi kryptami, stanowiącymi dzisiaj jedną z głównych atrakcji katedry. Aż do schyłku średniowiecza zwłoki monarchów i ich małżonek składano jednak nie w ukrytych pomieszczeniach, lecz...
Chłop szesnastowieczny, żyjący w czasach najlepszej koniunktury na zboże i stabilnego klimatu, zwykle miał pewną swobodę w sprawach majątkowych. Ciążyła już na nim pańszczyzna, ale uważał się za właściciela swojego domu i inwentarza, zwykle mógł...
Procesy o czary w XVI i XVII wieku kosztowały życie dziesiątek tysięcy mieszkańców Europy Zachodniej. Głównymi ofiarami prześladowań były kobiety wywodzące się z uboższych warstw społeczeństwa. Bardzo rzadko zdarzało się, aby na stos trafiali...
Izabela Czartoryska przeszła do historii jako jedna z najbardziej wpływowych i kontrowersyjnych Polek przełomu XVIII i XIX stulecia. Była wziętą polityczką, zagorzałą kolekcjonerką, najpierw kochanką, a potem przeciwniczką króla Stanisława Augusta...
Jan Mikołaj Radziwiłł liczył, że ślub z Dorotą Henryką Przebendowską wyciągnie go z ogromnych długów. Ojcem wybranki był bowiem jeden z najbogatszych ludzi w Rzeczpospolitej, podskarbi wielki koronny Jan Jerzy Przebendowski. Gdy jednak Jan Mikołaj...
Dla specjalistów jest sprawą oczywistą, że rozbiory Rzeczpospolitej były w decydującym stopniu wypadkową kryzysu XVII wieku. Polska gospodarka, w przeszło 90 procentach oparta na rolnictwie, na dobra sprawę nigdy nie podniosła się z upadku po serii...
Właściciele folwarków uważali przemoc za konieczne i w pełni racjonalne narzędzie nadzoru. Polscy ziemianie z XVI, XVII czy XVIII wieku wierzyli, że należy karać tak brutalnie i często, by budzić w chłopach stałą trwogę, wyrabiać nawyk ślepego...
Wielka afera trucicielska na dworze Ludwika XIV. Wśród podejrzanych znalazła się nawet metresa króla
Setki aresztowanych i kilkadziesiąt osób skazanych na śmierć, wygnanie oraz galery. Takie było pokłosie najsłynniejszego w dziejach Francji procesu o czary i trucicielstwo. Wśród oskarżonych znalazło się wielu członków dworu Ludwika XIV. Między...
